Diwang Lunti: Abril 2019

TULA SA ARAW NG DAIGDIG, ABRIL 22, 2019

Sinira na ng kapitalismo ang kalikasan

Winasak ng sistemang ito ang kapaligiran

Kayraming plastik na ginawa upang pagtubuan

Kayraming basura na ilog ang pinagtapunan.

Para maging troso'y nilagari ang mga puno

Mga bundok ay kinalbo para sa tanso't ginto

Ginawa'y mga single use plastic para sa tubo

Kayrami nang lupang minina, dulot ay siphayo.

Dahil sa coal-fired powerplant, kalikasa'y nawasak

Pagtatayo pa ng Kaliwa Dam ang binabalak

Panahon nang kapitalismo'y palitan, ibagsak

Itanim ang bagong sistemang kayganda ng pitak.

Ngayong Araw ng Daigdig, halina't magkaisa

At tayo'y kumilos upang baguhin ang sistema.

- gregbituinjr.

* Nilikha at binasa ng may-akda ang tulang ito sa raling pinangunahan ng Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ) na nagprograma sa harap ng Department of Agriculture (DA), nagmartsa at nagprograma sa Department of Environment and Natural Resources (DENR), umaga ng Abril 22, 2019, Araw ng Daigdig (Earth Day).

PAANO BA LULUTASIN ANG PROBLEMA SA NAGKALAT NA UPOS NG SIGARILYO?

Sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ilang taon na ang nakararaan nang gumawa ako ng mga ash tray mula sa lata ng sardinas. At nilagyan ko pa iyon ng mga paalala, tulad ng "Dito po ilagay ang upos ng yosi". At ikinalat ko sa facebook.

Mga litratong kuha noong Pebrero 5, 2014

Patuloy pa rin akong gumagawa ng mga ash tray na lata ng sardinas at nilalagyan ko ng paalala, at ipinamamahagi ko sa mga kilala kong opisina upang doon ilagay ang kanilang upos, at kung may panahon ako ay balikan iyon upang kunin at ilagay sa bote ang mga natipong upos.

Master, dito po ang lagayan ng upos at abo. Kuha noong Enero 20, 2016

555, dito po ang lagayan ng upos at abo. Century ashtray po ako. Kuha noong Enero 20, 2016

May mga nagawa rin akong tula hinggil sa mga upos ng sigarilyo. Halimbawa na lamang ang isang litratong kuha ko na ginawang lagayan ng upos ang paso ng halaman, at sa mismong litrato ay doon ko inilagay ang tula.

litrato't tulang nilikha noong 2/26/2016

Nang inilagay ko sa facebook ang litrato ng mga delatang walang laman at ginawa kong ash tray na may nakasulat na "Dito po ilagay ang upos ng yosi", may nagkomento agad na "Don't smoke" o "No to smoking", di ko matandaan ang eksakto, pero ganyan ang mensahe. Sa palagay ko'y di nakuha ng nakabasa noon na hindi naman agad tungkol sa paninigarilyo ang paalalang iyon, kundi saan dapat itapon ang upos.

Tulang kinatha noong Mayo 31, 2014

Naisip kong magtipon ng maraming delatang walang laman at lagyan iyon ng paalalang gawin iyong ash tray, habang gagawin ko naman ay titipunin iyon upang ilagay ang mga upos sa mga lalagyang bote. Ito'y paraan upang hindi madagdagan ang mga upos na nagkalat sa kapaligiran. Habang maraming naninigarilyo, maraming upos ang itinatapon. Habang maraming upos, kung saan-saan naman ito itinatapon. Ang nakababahala ay ang balitang isa sa napakaraming basura sa dagat, bukod sa mga plastik, ay ang upos ng sigarilyo.

May mga nagsasabi nga sa akin na mas tamang kampanya ay ang "Bawal Manigarilyo" o kaya ay "Huwag Manigarilyo Dahil Masama Ito sa Kalusugan", tulad ng inilalagay ngayong larawan ng mga sakit na epekto ng paninigarilyo sa mga kaha ng sigarilyo.

Ngunit sa ganang akin, nakababahala ang mga ulat na ang upos ng sigarilyo ang isa sa pinakamaraming basurang nagkalat sa karagatan. Ayon sa ulat, ang upos ng sigarilyo ang ikatlo sa mga klase ng basurang palutang-lutang sa dagat. Nangunguna ang single-used plastic, o yaong mga plastik na isang beses lang gamitin ay itinatapon na. Ikatlo ang upos. Kinakain ng mga isda ang mga basurang nagkalat sa dagat, at kinakain naman natin ang mga nahuhuling isda. Wala ba tayong budhi na pinababayaan nating maglipana sa karagatan ang mga upos ng sigarilyo? Hindi ba natin naiisip ang ating kalusugan, ang kalusugan ng ating mga mahal sa buhay, ang kalusugan ng ating kapwa, ang kalusugan ng mga susunod pang henerasyon?

tulang nilikha noong Abril 4, 2019

Hindi pa ito usapin ng paninigarilyo, ha? Usapin ito ng naglipanang upos ng sigarilyo, mga basura, sa iba't ibang dumpsite at sa karagatan. Kaya anong dapat nating gawin? Hindi na sapat ang mangampanya tayong huwag manigarilyo. Dahil kahit anong kampanya natin, marami pa rin ang patuloy na naninigarilyo. Ang usapin ngayon, naglipana ang tambak-tambak na upos ng sigarilyo sa ating kapaligiran. Hahayaan na lang ba natin ito?

Ginawa kong personal na kampanya ang paglalagay ng upos sa mga bote, upang mapagtanto ng mga nagyoyosi na marami silang basurang upos na ikinakalat sa dagat, kahit hindi nila direktang itinatapon ito sa dagat.

tulang nilkha noong Abril 2, 2019

Marami nang gumagawa ng ecobrick, at patuloy pa rin kaming mag-asawa sa paggawa ng ecobrick at pagtuturo nito sa iba upang mas marami pa ang magtulong-tulong masolusyunan ang problema sa plastik. Bagamat pansamantalang solusyon lamang sa naglipanang plastik ang paggawa ng ekobrik.

Mas nais kong pagtuunan bilang ekstrang gawain ang paglalagay ng mga natipon kong upos sa mga bote, at gawin itong ekobrik din. Di nga lang plastik ang nakalagay kundi upos ng sigarilyo na yari naman sa papel at hibla ng kung anong uri ng materyal. Sa ganitong paraan, sa aking personal na pakiramdam, ay nakatulong din kahit bahagya upang hindi mapunta sa karagatan ang mga upos, at maikulong ang mga ito sa bote na maaaring gawing ekobrik.

Kuha nitong Enero 24, 2019

Ang mailalaman sa isang bote, halimbawa sa bote ng mineral water na 1000 ml o isang litro marahil ay apat na raan o limang daang upos. Malaking bagay na ito upang hindi mapunta sa dumpsite o sa dagat ang mga upos na iyon, at maikulong natin sa bote. Malaking tulong upang mas mapaliit natin ang tsansang lumutang-lutang sa dagat ang mga basurang upos at kainin ito ng mga isda.

Kung may nagsasabing "Ayoko ng plastik", ano namang gagawin sa mga kasalukuyang naglipanang plastik? Pababayaan na lang ba dahil ayaw natin sa plastik? O baka ilan lang ang ayaw, at yung may ayaw pa ay hindi kumikilos upang masolusyunan ang problema sa plastik.

Kaya ang mabuti pa, tumulong ka na lang sa munting kampanyang ito. Bakasakaling sa paisa-isa ay makabawas tayo ng kalat na upos sa ating kapaligiran.

May mga sinulat akong mga puna rin sa mga nagyoyosi, mga sanaysay hinggil sa paninigarilyo. Iyong iba ay tungkol sa kalusugan, tungkol sa panindi ng yosi, habang ang iba'y hinggil sa nagkalat na upos sa lansangan. Marami rin akong nilikhang tula hinggil sa mga nasabing paksa. Ang mahalaga'y mapuna sila, bakasakaling makinig at hindi na sila magyosi, at wala nang magkalat ng upos sa kung saan-saan.

Nilikha noong Agosto 17, 2017

Narito ang ilang tulang ginawa ko para sa kampanyang ito:

PAHIRAM NG PANINDI NG YOSI

ni Gregorio V. Bituin Jr.

10 pantig bawat taludtod

Ilan sa mga nakilala ko

Ay kayhilig na manigarilyo

Ngunit ugali ng mga ito

Ay ang panghihiram ng posporo

O anumang pwedeng ipansindi

Sa yosi nilang nasa daliri

Tila sila hindi mapakali

Pag hindi nakahitit ang labi.

Bahagi ba ng pakikisama

Kung sakaling pahiramin siya?

O ito’y isang pang-aabala

Doon sa mga katabi niya.

Nakakabili ng sigarilyo

Ngunit walang panindi sa bisyo

Wala ba siyang dalawang piso

Para makabili ng posporo?

Sundalong kanin ang tulad niya

May baril nga, ngunit walang bala.

At kung manunulat ang kapara

May bolpen nga, ngunit walang tinta.

O kaya’y tsuper na papasada

May dyip ngunit walang gasolina

Kung mahilig kang maghitit-buga

Aba, panindi mo’y bumili ka.

Sa buhay, dapat lagi kang handa

Kung nais mong ikaw’y may mapala

Magsusunog na nga lang ng baga

Sarili namang panindi’y wala.

Magkaminsan, ako’y nagtataka

Pagbibisyo nama’y kayang-kaya

O baka ang sigarilyo nila

Ang tawag ay “tatak-hingi” pala.

- 08/02/2008

AANHIN PA ANG YOSI KUNG MAYROON KANG TIBI?

aanhin pa ang yosi

kung mayroon kang tibi?

di ka ba mapakali

sa iyong pagka-busy?

di ka kaya magsisi

at baga’y winawaksi?

ano bang aking paki

sa mga nagyoyosi?

aba’y sige lang, sige

pagsisisi’y sa huli

- gregbituinjr.

2/29/16

TIGILAN NA ANG YOSI

aanhin pa ba iyang yosi

kung panindi'y di makabili

lagi nang yosi'y tatak-HINGI

hinirama'y di makahindi

tigil na't nakasusulasok

ano pa ba ang sinusubok

ang baga mo na'y binubukbok

ng di na masawatang usok

- gregbituinjr.

2/29/16

BINIBILI KO ANG USOK NA PARANG GINTO

binibili ko ang usok na parang ginto

habang habol ang hininga kong napapaso

ang nadarama'y lalamunang tuyong-tuyo

na yosi pala iyang sa akin tatanso

sayang ang pera ko sa pagbili ng usok

gayong libre lang ang sakit.kong maglulugmok

bisyong iyan ay paano ko nalulunok

habang binubuga ang nakasusulasok

tila sa baga ko ako na'y nagtataksil

pati lalamunan ko'y aking sinisiil

katawan ko'y unti-unti kong kinikitil

ang mabaho kong bisyo'y may dalang hilahil

isang tasang kanin o tatlong sigarilyo

hihithitin ko o isang ulam na prito

sa yosi'y ayokong sayangin ang pera ko

ibibili na lang ng sangkaterbang libro

- gregbituinjr.

11/8/18

AKO'Y NAUUPOS

ako'y nauupos sa dami ng upos ng yosi

naglalakad ako'y nagkalat sa daan, kayrami

tapon doon, tapon dito, sila na'y nahirati

ang ating pamahalaan ba'y anong masasabi?

ako'y nauupos sa laksang nagkalat na upos

wala bang lagakan ng abo, sa ash tray ba'y kapos?

latang walang laman, bakit di gamitin nang lubos?

nang mga upos na ito'y ating maisaayos

nakakaupos ang naglipanang upos sa dagat

pagkat kayraming isda ang sa upos nabubundat

ikatlo raw na basura ang upos na nagkalat

paanong sa pagtapon nito tao'y maaawat?

sa nagkalat na upos, anong dapat nating gawin?

ito bang kalikasan ay paano sasagipin?

huwag hayaang upos ay lulutang-lutang pa rin

sa dagat nang kalikasa't isda'y masagip natin

- gregbituinjr.

4/4/19

KINALABOSONG UPOS

Kita nyo bang sa dagat, mga upos na'y nagkalat?

Ikatlo raw ito sa laksang basura sa dagat

Naisip nyo bang sa upos, mga isda'y bubundat?

At pagkamatay nila sa upos sa budhi'y sumbat

Lagi nating isipin ang buti nitong daigdig

Ang dagat na'y nasaktan, pati pusong pumipintig

Basurang nagkalat sa kalamnan niya'y yumanig

O, dapat itong wakasan, tayo'y magkapitbisig

Simulan nating sagipin ang ating karagatan

O kaya'y mag-umpisa sa ating mga tahanan

Naglipanang upos ay gawan natin ng paraan

Gumising na't magsikilos para sa kalikasan

Upos ay kinulong ko sa bote bilang simula

Pag dagat ay pulos upos, mga isda'y kawawa

Oo, ito'y pagkain, aakalain ng isda

Sumpa iyang upos sa dagat, problemang kaylubha

-gregbituinjr.

4/7/19

HALINA'T MAG-YOSIBRIK

di ka pa ba naiinis sa naglipanang upos
sa basurahan, daan, dagat, di maubos-ubos
tila ba sa ating likuran, ito'y umuulos
upos sa kapaligiran, animo'y umaagos

sa nangyayari'y dapat may gawin, tayo'y umimik
tipunin ang mga upos, gawing parang ECOBRICK
sa boteng plastik ay ipasok at ating isiksik
ang boteng siksik sa upos ay tawaging YOSIBRIK

kailangang may gawin sa upos na naglipana
sa dagat kasi'y upos na ang pangatlong basura
di ba't dahil sa upos, may namatay na balyena
imakalang pagkain ang itinapong basura

madawag na ang lungsod, sa upos ay nabubundat
naninigarilyo kasi'y walang kaingat-ingat
pansamantalang tugon sa upos na walang puknat
ay gawing yosibrik ang mga upos na nagkalat

- gregbituinjr.

4.3.19