Ang aklat at ang muling paglitaw sa Liwayway ng kwento ni Rosario De Guzman-Lingat

ANG AKLAT AT ANG MULING PAGLITAW SA LIWAYWAY NG KWENTO NI ROSARIO DE GUZMAN-LINGAT

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isang kagalakan ang muling paglitaw ng panulat ni Rosario De Guzman-Lingat sa magasing Liwayway sa isyung Pebrero 2024, mula pahina 92-95. Pinamagatan iyong "Pebrero 14, Araw ng Pag-ibig" na unang nalathala noong Pebrero 13, 1967. Aba'y wala pa ako sa sinapupunan ng aking ina nang malathala iyon.

Isang kagalakan sapagkat nadagdag iyon sa mababasa kong dalawampu't tatlong maikling kuwento sa kanyang aklat na "Si Juan Beterano at iba pang kuwento". Ang nasabing aklat, na may sukat na 5" x 7", ay nabili ko sa Popular Bookstore sa Toman Morato sa Lungsod Quezon noong Oktubre 19, 2022, sa halagang P258.00. Binubuo iyon ng 384 pahina, kung saan 24 ang naka-Roman numeral na naglalaman ng Nilalaman, Introduksyon at Paunang Salita, habang 360 pahina ang kabuuang teksto ng maikling kwento.

Ang nagsulat ng Paunang Salita ay ang mismong may-akda habang si Soledad S. Reyes ang nagsulat ng Introduksiyon na pinamagatang "Ang Panahon ng Pangamba at Lagim sa mga Kwento ni Rosario De Guzman-Lingat."

Sa pamagat pa lang ng Introduksiyon ay masisinag na ang pangamba at lagim sa maikling kwento ni Lingat na muling nalathala sa Liwayway ngayong Pebrero. Pagkat naudlot ang kasal nina Ana at Tonio dahil umalis si Tonio patungong Mabitak. Dahil doon ay inakala ng mga kanayon na nagpatiwakal si Ana nang makitang lumulutang sa ilog ang asahar at belong gamit sana sa kanilang kasal.

Sa nasabing aklat ko rin nabatid ang salin sa wikang Filipino ng dustpan. Ito pala'y pansuro. Nabasa ko ito sa kwentong "Mga Tinig sa Dilim" sa pahina 86, na tatlong ulit binanggit sa dalawang talata:

May dala nang walis at pansuro ang babae nang magbalik. Maingat na tinipon ang durog na salamin, winalis sa pansuro. "Kumusta nga pala ang pinsan ninyo, Itay? Dumalaw kayo kangina, di ba?"

Nailagay na ng babae ang lahat ng salaming basag sa pansuro. May kunot ng pag-aalala sa kanyang noo nang humarap sa kausap. "Bakit hindi pa ipasok sa pagamutan ng mga baliw? Higit siyang matutulungan doon."

Tunghayan natin ang isang sipi sa likod na pabalat, at sa ibaba nito ay mababatid din natin kung sino nga ba si RGL:

MULA SA INTRODUKSIYON: "Sa tulong ng isang malikhain at matalinong paglinang ng sining, nagawa ni Rosario De Guzman-Lingat na makasulat ng kalipunan ng mga akda na sa pagdaan ng panahon ay mananatiling buhay, dinamiko at makabuluhan sapagkat pinag-isipan at pinaraan sa isang proseso na ang bawat salita, bawat larawan, bawat pangyayari ay may kanya-kanyang kahalagahan sa pangkating diskurso. Sa kalipunang ito matatagpuan ang mga likhang-isip ng isa sa pangunahing manunulat na nagsabog ng liwanag pagkalipas ng digmaan at lumikha sa panahong batbat ng pangamba at ligalig."

ANG AWTOR

Si Rosario de Guzman-Lingat ay kinikilalang isa sa pinakamagagaling na kuwentista noong panahon makaraan ang digmaan. Masigasig siyang nagsulat noong panahon dekada sisenta at sitenta. May mga dalawang daang maiikling kuwento at kung ilang nobela niya ang nalathala noon. Hindi maaaring matawaran ang ganitong tagumpay lalo na kung iisipin na wala siyang gaanong pormal na pagsasanay sa larangan ng pagsusulat. Ang kanyang unang nobela, "Kung Wala na ang Tag-araw", ay nanalo ng ikatlong gantimpala sa Liwayway noong 1967. Ang "Estero" ay naging kuwento ng taon (1967) sa Pilipino Free Press, at ang nobela niyang "Ano Ngayon, Ricky?" ay nagtamo ng unang gantimpala sa Liwayway noong 1970.

Kumatha ako ng munting tula hinggil dito:

ISA PANG KWENTO NI ROSARIO DE GUZMAN-LINGAT

isang kwento ni Rosario de Guzman-Lingat

sa magasing Liwayway ay aking nabuklat

na ngayong Pebrero'y inilathalang sukat

ang higit limang dekada niyang nasulat

salamat at muling nahagilap pa iyon

ng Liwayway upang mabasa natin ngayon

dagdag sa aklat ng kanyang kwentong natipong

pawang nakikipagtagalan sa panahon

may dalawampu't tatlong katha si Rosario

de Guzman-Lingat sa "Si Juan Beterano

at iba pang kuwento" na binabasa ko

pag may libreng oras doon sa aking kwarto

bilang mambabasa ng magasing Liwayway

panitika'y tinataguyod nitong tunay

ang mga manunulat nito'y kayhuhusay

tangi kong masasabi'y mabuhay! Mabuhay!

02.29.2024

Karumal-dumal

KARUMAL-DUMAL

"Kalunos-lunos ang sinapit ng 8-anyos na batang babae nang matagpuan kamakalawa ng hapon sa Naragusan, Davao de Oro. Basag ang bungo, may sugat sa mukha, at may marka ng sakal sa leeg ang biktima... May indikasyon ding ginahasa ang biktima, ayon sa pulisya." - ulat mula sa pahayagang Pilipino Star Ngayon, Pebrero 28, 2024, p.9

"Hustisya!" ang tiyak nating sigaw

sa batang ginahasa't pinatay

"Katarungan!" ang tiyak na hiyaw

ng mamamayan, lalo ng nanay

talaga namang karumal-dumal

ang krimeng gawa ng isang hangal

walong anyos na bata'y sinakal

ginahasa't búhay ay pinigtal

nawa salarin ay masakote

bagamat may isa nang nahuli

na itinuro ng mga saksi

na kasama ng batang babae

ay, talagang nakapaninimdim

ang ginawang karima-rimarim

dapat lang managot ang salarin

sa krimen niyang sadyang malagim

- gregoriovbituinjr.

02.28.2024

Ituloy ang pangarap

ITULOY ANG PANGARAP

patuloy pa rin akong nangangarap

na lipunang makatao'y maganap

kaya kumikilos at nagsisikap

bagamat búhay ay aandap-andap

madama man ang hirap sa gawain

ipaglalaban ang prinsipyong angkin

ipagpapatuloy ang adhikain

tutuparin ang atang na tungkulin

nang lipunang pangarap ay maabot

nang mahusay at walang pag-iimbot

nang mapayapa at walang hilakbot

nang taas ang noo at walang takot

pangarap mag-aral sa kolehiyo

pangarap ding maglingkod sa obrero

pangarap magtapos ng isang kurso

upang may ipagmalaking totoo

di ko man hangad marating ang buwan

itong pangarap ay pagsisikapan

kung uring obrero'y magkaisa lang

matatayo ang asam na lipunan

- gregoriovbituinjr.

02.27.2024

Ang karapatan sa paninirahan sa komiks na Bugoy ni Mang Nilo

ANG KARAPATAN SA PANINIRAHAN SA KOMIKS NA BUGOY NI MANG NILO

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Hindi masasabing lagi na lang patawa ang komiks na Bugoy ni Mang Nilo. Sapagkat sa isyung Pebrero 27, 2024 ng pahayagang Pang-Masa, pahina 7, ay hindi siya kumatha ng komiks na ikatatawa ng tao. Bagkus ay katha ng paglalarawan ng paninirahan ng ibon at tao. Kumbaga, isa iyong pabula na pinagsalita niya ang ibon sa ikatlong kahon ng comics strip.

Naglalarawan ng awa sa naganap na kawalan ng tahanan.

Sa unang kahon ay sinabi ng tao sa kanyang sarili, "Kawawang ibon... Walang masisilungang bahay."

Sa ikalawang kahon ay pagkidlat, at pagkakaroon ng malakas na bagyong naging dahilan upang lumubog ang bahay ng tao, na inilarawan sa ikatlong kahon, kung saan ibon naman ang nagsabi, "Kawawang tao... Lumubog ang bahay!"

Walang nakakatawa, subalit ipinakita ng komiks ang kaibahan ng tao at ibon nang mawalan ang mga ito ng bahay. Ipinakita ang isang katotohanan, na bagamat hindi natin nakikitang nagsasalita ang ibon, maliban marahil sa loro, na naaawa sila sa isa't isa pag nawalan ng tahanan.

Ang ibon ay walang punong masilungan, habang ang tao ang lumubog ang bahay dahil sa bagyo't baha.

Anong gagawin sa ganitong kalagayan? May mga taong nawalan ng tahanan dahil dinemolis, habang ang iba'y itinapon sa malalayong relokasyong malayo sa pinagkukunan nila ng ikinabubuhay.

Kung naitapat pa ang nasabing komiks sa petsang Oktubre 10, masasabi nating itinapat ng may-akda sa World Homeless Day ang kanyang comics strip.

Subalit paano ba natin masasabing may sapat na pabahay o masisilungan ang tao. May batayan para sa maayos at sapat na pabahay na binabanggit sa dokumento mismo ng United Nations (UN) Committee on Economic, Social and Cultural Rights (ESCR). Ito'y nakasaad mismo sa General Comment No. 4 (1991) at General Comment No. 7 (1997) ng nasabing komite. Tinalakay din ito sa Fact Sheet 21 na may pamagat na "The Human Right to Adequate Housing" bilang bahagi ng World Campaign for Human Rights. Narito ang pitong sangkap upang tiyakin ang karapatan sa sapat na pabahay.

1. Ligal na Seguridad sa Paninirahan (legal security of tenure) - isa itong legal na anyo ng proteksyon na magtitiyak sa paninirahan ng mamamayan sa kanilang tahanan at komunidad;

2. Matatamong serbisyo, materyales at imprastraktura (availability of services, materials and infrastructure) - madaling maabot ang likas-yaman, ligtas na inuming tubig, gas sa pagluluto, kuryente, sanitasyon at labahan, tinggalan ng pagkain, tapunan ng dumi at mga serbisyong agarang kailangan (emergency services);

3. Kayang-kayang matamong paninirahan (affordable housing) - hindi dapat magamit sa gastusin sa pagpapagawa at pagpapayos ng bahay ang salaping nakalaan na para sa pagkain, edukasyon at pananamit;

4. Bahay na matitirahan (habitable housing) - ang bahay ay may sapat na espasyo. maluwag para sa titira, may bentilasyon, at yari sa matitibay na materyales na magtitiyak na ang mga titira sa bahay na iyon ay madedepensahan laban sa lamig, init, hamog, ulan, hangin, o anumang banta sa kalusugan, mapanganib na istruktura at sakit;

5. Kayang puntahang pabahay (accessible housing) - madaling puntahan ang lugar at unahin sa mga proyektong pabahay ang mga biktima ng kalamidad, mga may kapansanan, at iba pa;

6. Lokasyon (location) - ang pabahay ay dapat malapit sa lugar ng trabaho at mga serbisyong panlipunan tulad ng eskwelahan, palengke, ospital, libangan, libingan, at iba pa;

7. Sapat na pangkulturang pabahay (culturally adequate housing) - ang disenyo ng pabahay ay dapat na may paggalang sa identidad o kultura ng mga naninirahan, halimbawa'y tribung lumad, muslim o kristyano.

Paano naman ang pabahay sa panahon ng nagbabagong klima, tulad ng naganap na Ondoy at Yolanda, na talagang umugit ng kasaysayan ng trahedya sa ating bansa? halina't tunghayan natin ang ulat ng Special Rapporteur na nalathala sa website ng United Nations Human Rights Office of the High Commissioner. 

The right to adequate housing in disaster relief efforts (2011)

The report of the Special Rapporteur on the right to adequate housing assesses human rights standards and guidelines relevant to an approach to disaster response based on the right to adequate housing and discusses some existing limitations. It elaborates upon key challenges relating to the protection and realization of the right in disaster response: inattention to or discrimination against vulnerable and disadvantaged groups; the overemphasis on individual property ownership and the associated difficulty to recognize and address the multiplicity of tenure forms equally in restitution and recovery programmes; the risks of approaching post-disaster reconstruction predominantly as a business or development opportunity that benefits only a few; and limitations in existing frameworks for reconstruction and recovery.

(Ang karapatan sa sapat na pabahay sa mga pagsisikap sa pagtulong sa kalamidad (2011)

Sa ulat ng Espesyal na Rapporteur sa karapatan sa sapat na pabahay, tinatasa ang mga pamantayan ng karapatang pantao at mga alituntunin kaugnay sa paano ang pagtugon sa kalamidad batay sa karapatan sa sapat na pabahay at tinatalakay ang anumang umiiral na limitasyon. Ipinapaliwanag nito ang mga pangunahing hamon na may kaugnayan sa proteksyon at pagsasakatuparan ng karapatan sa pagtugon sa kalamidad: kawalan ng atensyon o diskriminasyon laban sa mga bulnerable at grupong may kahinaan; ang labis na pagbibigay-diin sa pagmamay-ari ng indibidwal na ari-arian at ang kaugnay na kahirapang kilalanin at tugunan ang maramihang mga anyo ng panunungkulan nang pantay-pantay sa mga programa sa restitusyon o pagsasauli at rekoberi o pagbawi; ang mga panganib ng rekonstruksyon matapos ang kalamidad na gawing negosyo o pagkakataon sa pag-unlad na nakikinabang lamang sa iilan; at mga limitasyon sa umiiral na mga balangkas para sa rekonstruksyon at pagbawi.)

Mayroon ding batas hinggil sa animal welfare, kung titingnan nating ang mga ibon ay animal din, at hindi lang ang mga may apat na paa, tulad ng aso, pusa, baboy, kalabaw, baka, leyon, tigre, at iba pa. 

Halina't basahin natin ang Seksyon 1 ng  Batas Republika 8485 ng ating bansa, na mas kilala ring "The Animal Welfare Act of 1998": It is the purpose of this Act to protect and promote the welfare of all animals in the Philippines by supervising and regulating the establishment and operations of all facilities utilized for breeding, maintaining, keeping, treating or training of all animals either as objects of trade or as household pets. For purposes of this Act, pet animal shall include birds."

Salin sa wikang Filipino: Layunin ng Batas na ito na protektahan at itaguyod ang kapakanan ng lahat ng mga hayop sa Pilipinas sa pamamagitan ng pangangasiwa at pagsasaayos sa pagtatatag at pagpapatakbo ng lahat ng pasilidad na ginagamit para sa pagpaparami, pagpapanatili, pag-iingat, paggamot o pagsasanay ng lahat ng mga hayop, ito man ay para sa kalakalan o kaya'y bilang mga alagang hayop sa bahay. Para sa mga layunin ng Batas na ito, dapat isama sa alagang hayop ang mga ibon.

Malinaw na kasama ang mga ibon sa dapat protektahan ng tao. Kaya ang mga karapatang ito sa paninirahan ng tao at ng mga hayop ay dapat nating batid at igalang. Ginawan ko ng tula ang paksang ito:

ANG TAHANAN NG TAO AT NG IBON SA KOMIKS NI MANG NILO

di patawa lang ang komiks na Bugoy ni Mang Nilo

pagkat nagtalakay ng paksang sosyo-politiko

sa kanyang ideya ay mapapahanga kang totoo

pagkat mapapaisip ka sa paksang ikinwento

hinggil ito sa karapatan sa paninirahan

ng mga tao, ng hayop, ng ibon, ng sinuman

ang food, clothing, shelter nga noon ay napag-aralan

sa eskwela na pangunahing pangangailangan

Tao: "Kawawang ibon... walang masilungang bahay."

sa kanyang sinabi'y tila di siya mapalagay

tapos ay bumagyo, baka may bahay pang natangay

anang Ibon: "Kawawang tao... lumubog ang bahay!"

mabuhay si Mang Nilo sa komiks niya't ideya

simple lang subalit nakakapagmulat talaga

bagamat komiks, ito'y may aral, hindi patawa

pagpupugay po, Mang Nilo, at sa dyaryong Pang-Masa!

02.27.2024

Pinaghalawan:

pahayagang Pang-Masa, Pebrero 27, 2024, pahina 7

https://kpml-org.blogspot.com/2011/01/modyul-karapatan-sa-pabahay.html

https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-housing/right-housing-disasters-conflict-and-post-conflict-settings

https://lawphil.net/statutes/repacts/ra1998/ra_8485_1998.html

Kandila pala'y sasang

KANDILA PALA'Y SASANG

nakita ko ang tanong sa palaisipan

ano ang SASANG sa Apatnapu Pahalang

di ko alam, sagot dito'y pinagpaliban

ang mga Pababa muna ang sinagutan

at salitang Kandila ang lumabas dito

ako'y duda, tiningnan ko sa diksyunaryo

nakitang SASANG nga ang kahulugang wasto

isang pangngalan o noun ang salitang ito

ang sasang pala'y taal na sariling wika

ang kandila nama'y mula wikang Kastila

may magagamit nang salitang bago't luma

upang ibilang sa arsenal ng pagtula

sa libingan, sasang ay aking itutulos

sa nangamatay na inaalalang lubos

salamat sa palaisipan at natalos

na sasang sa pagluha'y unting nauubos

- gregoriovbituinjr.

02.27.2024

* sasang - kandila, mula sa UP Diksiyonaryong Filipino,. pahina 1106

* palaisipan mula sa pahayagang Pilipino Star Ngayon, Pebrero 25, 2024, pahina 10

Ang ISF sa 4PH

ANG ISF SA 4PH

iskwater ang tawag sa kanila

walang sariling bahay talaga

nagdaralita, kapos sa pera

sa bansa nga ba'y initsa-pwera?

nasa tabing ilog ang tahanan

o nasa gilid ng riles naman

o kaya'y sa bangketa sa daan

o saang mapanganib na lunan

iba'y nasa ilalim ng tulay

barungbarong ang tawag sa bahay

sa pagpag kaya'y napapalagay?

kung sa anak ito ang mabigay?

subalit nag-iba ang iskwater

tinawag silang informal settler

families, bahay ma'y nasa gutter

o kaya'y nasa labas ng pader

ISF sa kanila na'y turing

upang di raw magmukhang marusing

kayganda, tila tumataginting

di na iskwater, aba'y magaling

ngunit kalokohan pala ito

sa 4PH ay benepisyaryo

ang ISF, di pala totoo

di pasok at di kwalipikado

para sa may sahod na regular

ang 4PH, bahay ay kalakal

ng negosyante, aba'y kaymahal

sa bayarin ba'y makatatagal?

higit isang milyon ang bayarin

sa munting espasyong babahayin

iskwater na ISF ang turing

ay parang itinulak sa bangin

- gregoriovbituinjr.

02.27.2024

* litrato mula sa google

Si Lambing

SI LAMBING

santaon na sa Abril seventeen

tawag ni misis sa kanya'y Lambing

doon siya sinilang sa amin

at kami na ang nagpapakain

anim silang sabay isinilang

kaya daga'y biglang nagwalaan

mabuting may inaalagaan

na maganda sa puso't isipan

pag may pagkain akong natira

ay iuuwi ko sa kanila

tulad ng isda, magsawa sila

pag nabusog, magpapahinga na

sa anim ay pinakamaingay

laging ngiyaw pagdating sa bahay

kalooban ko'y napapalagay

lalo't naglalambing siyang tunay

- gregoriovbituinjr.

02.26.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://www.facebook.com/reel/875533181038624

Labintatlong pirasong pilak

LABINTATLONG PIRASONG PILAK

tatlumpung pirasong pilak ang natanggap ni Hudas

at hinagkan ang pinagtaksilan, ah, siya'y hangal

may labintatlong pirasong pilak naman ang aras

alay ng lalaki sa dilag sa kanilang kasal

alin nga ba ang malas: tatlumpu o labintatlo?

sa tatlumpung pirasong pilak, siya'y nagkanulô

sa labintatlong pirasong pilak, sambit pa'y "I Do"

tandang sa pagbibigkis nila, pag-ibig ay buô

noon, basta numero labintatlo ay malas na

ngayon, swerte pag inihandog sa iyong palanggâ

tatlumpu ba ang numero ng naghudas talaga

batay sa bilang ng pilak na paghalik pa'y sadyâ

paumanhin, napagkwentuhan nati'y matalisik

nang sa talasalitaan, aras ay nasaliksik

- gregoriovbituinjr.

02.25.2024

* aras - labintatlong pirasong pilak na inihahandog ng lalaki sa babae sa kanilang kasal; mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p.72

* tugmaan - abab cdcd efef gg; ang may impit at walang impit, magkatulad man ang titik, ay hindi magkatugma

Kayraming basurang plastik sa Manila Bay

KAYRAMING BASURANG PLASTIK SA MANILA BAY

pinuna ng editoryal sa pahayagang Pang-Masa

ang Manila Bay dahil sa naglutangang basura

ano bang dapat gawin sa nabanggit na problema?

sa bansa'y "sachet economy" ang tinaguri pa

imbes na nakabibighaning paglubog ng araw

ay tone-toneladang plastik yaong matatanaw

naglutangang single use plastic ay doon naligaw

sa nangyayari bang ito'y anong iyong pananaw?

ayon pa sa ulat, Manila Bay daw ang hantungan

ng mga basura ng nakapaligid na bayan

at lungsod, pawang basurang plastik na pinaglagyan

ng shampoo, kape, ketsup, chicharon, noodles din naman

dahil sa kultura natin ay nauso ang tingi

bibilhin ang nais batay sa hawak na salapi

konting shampoo, samplastik na toyo, ay, pinadali

ang buhay, single use plastic na'y gamit nang masidhi

kaya pangangalaga sa paligid ay paano?

kung bawat tingi ay may plastik, bibilhing totoo

maning limang piso, bawat butil ng bawang piso

tambak na ang plastik, may magagawa pa ba tayo?

- gregoriovbituinjr.

02.24.2024

Pagkatha't pakikibaka

PAGKATHA'T PAKIKIBAKA

paano nga ba tutulain

ang bawat naming adhikain

nang ginhawa ng masa'y kamtin

at malutas ang suliranin

habang naritong patuloy pa

sa pagkatha't pakikibaka

para sa naaaping masa

laban sa bulok na sistema

labanan ang mga kuhila

burgesyang palamarang sadya

kapitalismo'y masawata

pagkat pahirap sa dalita

lagi pa ring taaskamao

kasama ang uring obrero

isusulat ko sa kwaderno

ang tindig sa maraming isyu

ako'y wala sa toreng garing

kundi nasa pusaling turing

nasa lupa ng magigiting

at dito na rin malilibing

- gregoriovbituinjr.

02.24.2024

Pagtitig sa kisame

PAGTITIG SA KISAME

at muli, nakatitig ako sa kisame
pinagnilayan ang nadinig na mensahe
bakit kayraming tiwali, trapo't salbahe
bakit ba api ang dukha, bata't babae

sa ganyang sistema, ayokong manahimik
anumang puna't nakita'y isasatitik
marami man silang sa isyu'y walang imik
habang masa'y parang bawang na dinidikdik

ano bang meron sa kisame kundi sapot
marahil ng gagamba o baka may surot
subalit ang lipunan ay tadtad ng sapot
ng mga tuso't tiwali, nakalulungkot

kayraming trapong nang-iisa, nanggigisa
ng mga dukhang sa kanila umaasa
akala sila'y mga diyos at diyosa
na kaligtasan ng bayan ay tangan nila

walang dapat mang-api o mambubusabos
walang isang tagapagligtas, manunubos
masa't uring manggagawa na'y magsikilos
nang sistemang bulok ay tuluyang matapos

- gregoriovbituinjr.
02.24.2024

* litrato ng kisame mula sa naganap na Labor Forum on ChaCha sa UP, Pebrero 22, 2024

Labinglimang patay sa nahulog na trak

LABINGLIMANG PATAY SA NAHULOG NA TRAK

"Umakyat na sa 15 ang bilang ng nasawi sa pagkahulog ng truck sa bangin sa Brgy. Bulwang, Mabinay, Negros Oriental nitong Miyerkules ng hapon."

"Patungo sila sa Brgy. Dawis sa Bayawan City mula sa bayan ng La Libertad at tinahak ang daan sa bayan ng Mabinay nang mahulog ang truck sa bangin sa kurbadang bahagi." 

"Sa inisyal na imbestigasyon, ayon na rin sa driver, nawalan siya ng kontrol nang mawalan ng preno ang truck kaya nag-overshoot ito."

"Sumirko ang truck matapos mahulog sa 20 metrong lalim na bangin. Dead on the spot ang 15 sakay.

~ ulat mula sa pahayagang Abante Tonite, Pebrero 22, 2024, p.2

kayraming aksidente

ang madalas mangyari

tulad  ng ulat, may trak

na sa bangin bumagsak

kayraming napahamak

at namatay sa sindak

biglaan ang disgrasya

biktima'y labinglima

ang dahilan ba'y ano

nawalan daw ng preno

nang sa pagliko nito

sa bangin dumiretso

sinong dapat managot

sa nangyaring hilakbot

sino bang masisisi

sa ganyang pangyayari

kaytinding aksidente

nakikiramay kami

- gregoriovbituinjr.

02.24.2024

Pag-awit ng Manggagawa

PAG-AWIT NG MANGGAGAWA

naroon sa entablado ang Teatro Pabrika

at ang Teatro Proletaryo, sabay kumakanta

ng awitin sa Manggagawa, kahali-halina

sadyang tagos sa puso't diwa ang inawit nila

nagsiawit sila habang nasa kalagitnaan

ng Labor Forum on ChaCha, mahabang talakayan

hinggil sa nagbabagang isyu sa ating lipunan

sasayaw ba tayo sa ChaCha at sa papirmahan?

patuloy kong dininig ang awit na Manggagawa

sa kasalukuyang rehimen ba'y anong napala?

bakit ibubuyangyang sa dayo ang ating bansa

na siyang nais ng mga kongresista't kuhila?

tila ba ako'y hinehele sa kanilang awit

tinig nila'y may lungkot subalit nakakaakit

prinsipyo't paninindigan sa awit nila'y bitbit

"Mabuhay ang manggagawa!" ang tangi kong nasambit

- gregoriovbituinjr.

02.23.2024

* binidyo ng makata habang sila'y umaawit sa UP nang ilunsad ang Labor Forum on ChaCha, Pebrero 22, 2024

* mapapanood ang bidyo sa kawing na:  https://fb.watch/qo4KiowwaT/

Di pa napapanahon ang ChaCha

DI PA NAPAPANAHON ANG CHACHA

nagtatago sa ngalang People's Initiative
na pinapipirma kahit ang nasa liblib
ginagamit ang masa sa ambisyong tigib
ang totoo, iyan ay Trapo Initiative

ano bang nais baguhin sa Konstitusyon?
o gaya ng dati, nais ay term extension?
gagalawin daw ang economic provision
upang sa dayuhan buksan ang bansa ngayon

kayrami nang iskwater sa sariling lupa
ay gagawin pang sandaang poryentong sadya
ang pag-aari ng dayo sa ating bansa
sandaang porsyentong iskwater malilikha

subalit bakit nagsimula nito'y trapo
kongresista, meyor, ang nanguna umano
pumirma ka, pagkat may ayuda raw ito
tila baga sila'y bumibili ng boto

aba'y inuuto ang masang maralita
na sa lipunan ay nakararaming sadya
walang papel dito ang dukha't manggagawa
at di rin ito inisyatibo ng madla

kaya dapat lang tutulan ang ChaCha ngayon
di pa marapat baguhin ang Konstitusyon
pagkat ang ChaCha ay di pa napapanahon
mabuti kung ito'y bunga ng rebolusyon

wawakasan ang elitistang paghahari
at ugat ng hirap - pribadong pag-aari
itatayo natin yaong lipunang mithi
na makikinabang ay bayan, uri't lahi

lilikhain dito'y bagong Saligang Batas
na uring manggagawa ang dito'y kukumpas
habang tinatayo'y isang lipunang patas
na palakad sa tao'y sistemang parehas

isang Konstitusyong likha ng sambayanan
di ng mayayaman, elitista't gahaman
ipapamahagi ang yaman ng lipunan
ng pantay, walang mahirap, walang mayaman

- gregoriovbituinjr.
02.22.2024

* Kinatha at binigkas ng makata bilang reaktor sa FDC Forum on ChaCha sa umaga, at sa Labor Forum on ChaCha sa hapon ng Pebrero 22, 2024.

Si dating Sen. De Lima sa World Day of Social Justice

SI DATING SEN. LEILA DE LIMA SA WORLD DAY OF SOCIAL JUSTICE

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa ako sa mga dumalo sa The Adrian E. Cristobal Lecture Series 2024 sa Gimenez Gallery, UP Diliman, Pebrero 20, 2024, araw ng Martes, sa ganap na ikatlo hanggang ikalima ng hapon. Ang panauhing tagapagsalita ay si dating Senadora Leila Mahistrado De Lima.

Dumalo ako dahil palagay ko'y itinaon ang nasabing pagtitipon sa Pebrero 20 dahil iyon mismo ay UN-declared World Day of Social Justice. Nang una kong mabatid ang nabanggit na araw ay talagang itinaguyod ko na ito.

Nakasalubong ko ang araw na ito habang nagsasaliksik ng araw na inideklara ng United Nations para sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), kung saan naglabas noon ng pahayag ang KPML hinggil sa World Day of Social Justice.

Kaya dinaluhan ko ang panayam kay De Lima. Naisip kong sadyang itinapat ang panayam sa Pebrero 20, dahil nga World Day of Social Justice. Ikalawa pa lang ng hapon ay naroon na ako sa Gimenez Gallery. Ikatlo ng hapon ay nagsimula na ang palatuntunan sa pamamagitan ng Lupang Hinirang. Sunod ay Opening Remarks ni Gng. Susan S. Lara, Ikalawang Pangulo ng UMPIL o Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas. Sinundan ito ng Welcome Remarks ni Propesor Jimmuel C. Naval, Dean ng College of Arts and Letters ng UP Diliman, at isa sa aking guro sa Palihang Rogelio Sicat Batch 15.

Ang nagsalita naman hinggil sa kasaysayan at layunin ng The Adrian Cristobal Lecture Series, na nagsimula pa noong 2010, ay si Ms. Celina S. Cristobal, kinatawan ng Cristobal Family Foundation, at dating board member ng UMPIL.

Sunod ay ipinakilala at tinawag ni Ms. Jazmin B. Llana ang panauhing tagapagsalita na si dating Senadora Leila De Lima. Ang pamagat ng lektura ni De Lima ay "Gender and Political Oppression", kung saan nagtala ako ng ilan sa kanyang mga ipinahayag sa aking munting kwaderno.

Sa open forum ay una akong nagtaas ng kamay at tinawag agad ako ng moderator na si Clarissa Militante. Sabi ko, "Kanina ay nabanggit po ni Mam Celina Cristobal na kaya Pebrero 20 itinaon ang lektura ay dahil ang petsang ito ang kaarawan ng namayapang awtor na si Adrian E. Cristobal. Akala ko po ay dahil itinaon ang lektura ninyo dahil ngayon ay UN-declared World Day of Social Justice". Sabi naman ni De Lima, "Isa rin sa aking advocacy ang social justice. Salamat sa paalala."

Bagamat walang isa sa nagsabi na ang araw na iyon ay World Day of Social Justice ay nabanggit natin na mayroong ganitong araw.

Nang una kong mabatid ang World Day of Social Justice ay kinulit ko na ang ilang mga kasama sa IDefend, isang human rights platform na maraming kasaping organisasyon. Dahil sa aking pangungulit noong 2019 ay naglunsad ang IDefend ng aktibidad hinggil sa usaping ito. Kaya isang malaking karangalan na napansin ang araw na ito.

Subalit hindi ito kasintindi ng pagkilala sa International Human Rights Day tuwing Disyembre 10. Bagamat magkaugnay ang Human Rights at Social Justice, na ang katibayan ay matatagpuan natin sa ating Konstitusyon ng 1987 kung saan ang pamagat ng Artikulo 13 ay "Social Justice and Human Rights."

Sana'y maging ganap at popular ang pagkilala ng mamamayan sa World Day of Social Justice, tulad ng kung paano kinikilala ng mga human rights organizations, civil society, people's organizations, government agencies, at iba pang grupo, ang International Human Rights Day. Hinggil sa paksang ito, mangyaring tingnan at basahin ang kasaysayan ng araw na ito sa kawing na https://www.un.org/en/observances/social-justice-day kung saan pinangunahan ang pagpapatibay nito ng samahang paggawa na International Labour Organization (ILO).

Isa nga sa ginawa kong disenyo ng plakard sa araw na iyon ay may litrato ng kandila sa gitna, at sa itaas ay nakasulat: "February 20 is World Day of Social Justice" at sa ibaba nito ay "Katarungan sa lahat ng biktima ng EJK!" Pinadala ko ito sa messenger ng isang ina ng EJK victim, at ang kanyang sabi, "Salamat sa pakikiramay."

Tinapos naman ni G. Michael M. Coroza, pangulo ng UMPIL, ang palatuntunan sa pamamagitan ng pagbigkas ng tulang pinamagatang "Mapagpalang Daigdig". Matapos iyon ay nagkodakan na, sa gitna ang panauhing tagapagsalita, kasama si National Artist Virgilio Almario.

Matapos ang panayam ay saglit din kaming nagkausap nina Dean Jimmwel Naval at Propesor Joey Baquiran. May pameryenda rin. at bago umalis ay bumili ako ng librong "The Adrian E. Cristobal Lecture Series 2010-2017". Lampas na ng ikalima ng hapon nang ako'y umalis.

Ginawan ko ng tula ang karanasang ito.

LEILA DE LIMA AT ANG USAPING SOCIAL JUSTICE

halina't itaguyod ang World Day of Social Justice

bukod sa karapatan, tao'y di dapat just-tiis

pag-abuso sa karapatan ay dapat mapalis

hustisyang asam ng masa nawa'y kamting mabilis

Social Justice ay itaguyod saanmang arena

kaya sa A. Cristobal Lecture Series ay nagpunta

nag-aakalang mabanggit ni dating senadora

De Lima ang araw na itong napakahalaga

sa paksa niyang "Gender and Political Oppression"

ay isiniwalat ang danas sa pagkakakulong

anong nasa puso't diwa higit anim na taon

ng pagkapiit, anong mga dumating na tulong

nagpapasalamat ako't doon ay nakadalo

at ang araw na nabanggit ay naisiwalat ko

na sana'y tumimo talaga sa isip ng tao

na araw na ito'y dapat ding kilanling totoo

02.21.2024

Alikabok

ALIKABOK

kailangang kilusang masa'y palakasin

nang nawalang tinig ng api ay bawiin

ang alikabok man kung aalalahanin

sa mata ng naghahari'y makapupuwing

kaya magpatuloy tayong mag-organisa

upang mamulat sa mga isyu ang masa

upang sila'y magalit sa trapo't burgesya

upang mapalitan ang bulok na sistema

ang mahihirap ay tinuring na basahan

parang alikabok na aapak-apakan

dapat bawiin ang puri o karangalan

na sa kanila'y inagaw nitong gahaman

bakit ba dukha'y tinuring na alikabok?

sabi sa awit na dapat nating matarok

tayo'y kumilos, baligtarin ang tatsulok

at silang dukha ang ilagay mo sa tuktok

- gregoriovbituinjr.

02.20.2024

Nilay

NILAY

naritong nakatitig sa ulap

pagkat buhay ay aandap-andap

nais sumakay sa alapaap

nang tunguhin ang pinapangarap

nakatunganga muli sa notbuk

upang kathain ang ilalahok

sa patimpalak, isang pagsubok

kung makakarating ba sa tuktok

nakasulyap pa rin sa kawalan

walang malirip sa katagalan

ginawa'y nagpahinga na lamang

at nakatulog sa kalaunan

ganito minsan pag nagmumuni

minsan, nakatingin sa kisame

pinagninilayan ang diskarte

upang kwento't tula'y mapabuti

- gregoriovbituinjr.

02.20.2024

P60 na ang kilo ng bigas

P60 NA ANG KILO NG BIGAS

kilo ng bigas ay sisenta na

ay, ganyan na kamahal ang benta

bente pesos ay one third kilo na

ang pangako'y napako talaga

anong nangyari, bakit ganito

sa ilalim ng kapitalismo

tingin ng magsasaka ba'y ano?

anong pananaw ng masa rito?

nagpunta nga ako sa bigasan

sa kalapit naming pamilihan

doon ay nagpalitrato naman

nang presyo nito'y may katibayan

kaymahal na ng bigas sa atin

pambili rito'y saan kukunin

salapi sa bulsa'y titipirin

kaya tipid na rin sa pagkain

- gregoriovbituinjr.

02.19.2024

Ako'y aktibista, may dugong bayani

AKO'Y AKTIBISTA, MAY DUGONG BAYANI

ako'y aktibista, / may dugong bayani

lahing Bonifacio, / Rizal, at Mabini

diwang Che at Lenin / idolong matindi

na sadyang sa uri't / bayan nagsisilbi

di lang lumalaban / sa tusong dayuhan

kundi mapang-api, / burgesyang gahaman,

sa kapitalistang / kunwa'y makabayan,

at sa naghaharing / buwayang iilan

nais ko'y lipunang / sadyang makatao

nais na hustisya'y / makamtang totoo

nais na pawiin / pag-aring pribado

ibahaging pantay / ang yaman ng mundo

ako'y aktibista, / hindi makabayan

na internasyunal / ang paninindigan

pag may api kahit / hindi kababayan

ay kauri silang / dapat ipaglaban

naririto pa rin, / wala mang salapi

sa rali't pagkilos / ay mananatili

sadyang naglilingkod / sa masa't kauri

aming ibabagsak, / uring naghahari

ako'y aktibista, / puso'y pandaigdig

uring manggagawa / ang kakapitbisig

sa internasyunal, / api'y kapanalig

sa mapambusabos / ay di palulupig

- gregoriovbituinjr.

02.19.2024

Tahong at tutong

TAHONG AT TUTONG

tarang kumain, ulam ko'y tahong

kanin man ay bahaw, pulos tutong

pag-uwi'y ito ang sumalubong

katalo na rin laban sa gutom

paunti-unti nating tanggalin

ang talukab at laman ay kunin

isama sa tutong at sakulin

ang sabaw pa'y kaysarap higupin

sa saliw ng "tahong and winding road"

buti'y may tahong kaysa tumanghod

kung sa balot lalakas ang tuhod

sa tahong titibay ang gulugod

tarang kumain, aking katoto

at tahong ay namnaming totoo

kaysarap ng ating salusalo

magsakol man o magkamay tayo

- gregoriovbituinjr.

02.19.2024

Madalas madulas

MADALAS MADULAS

madalas pa ring nagninilay

madulas pa ring nagsisikhay

bagamat madalas malumbay

sa masa'y madulas ang ugnay

madalas din akong madulas

sa banyo matapos maghugas

o maligo hanggang lumabas

mag-ingat na'y aking nawatas

madalas akong kumakatha

madulas ang pananalita

at madalas ding tumutula

kahit di madulas ang paksa

madalas sa rali't pagkilos

buti't madulas, parang palos

nilabana'y pambubusabos

kasangga ang mga hikahos

- gregoriovbituinjr.

02.19.2024

Pinagputol na puno

PINAGPUTOL NA PUNO

nadaanan ko'y punong pinutol

sa kalsada, sino ang humatol

upang puno'y tuluyang malipol

ang sambayanan ba'y di tumutol

mga nalikha'y mumunting troso

ng sinumang hinusgahan ito

ang mga puno raw ay perwisyo

kaya raw dapat putling totoo

ah, kailan pa naging balakid

ang mga puno nating kapatid

na tila sa dilim ibinulid

ng palalong perwisyo ang hatid

di sagabal sa kapaligiran

yaong tumubo sa kalikasan

na nauna pa sa sambayanan

puno'y dapat lamang protektahan

- gregoriovbituinjr.

02.18.2024

Paano

PAANO

paano itatanim ang binhi

upang maabot ang minimithi

paano mawala ang pighati

na dahilan ng pagkakahati

paano ilalagay sa kamay

hindi ang batas, kundi ang pakay

paano mapatatag ang hanay

at kamtin ang asam na tagumpay

paano isusulat ang paksâ

hinggil sa manggagawa't dalitâ

paano natin dapat ikathâ

ang mga sanaysay, kwento't tulâ

paano ba ang estratehiya

sa buo, paano ang taktika

sitwasyon ba'y nasuri't nabasa

nang magwagi sa pakikibaka

- gregoriovbituinjr.

02.17.2024

Upang

UPANG

ano bang aking gagawin o iisipin

upang mapagtanto ang misyon ko't layunin

upang ang bawat pakikibaka'y asamin

upang mga isyu ng bayan ay dibdibin

upang mga buktot at tiwali'y lipulin

upang planong nobela'y talagang makatha

upang akdain ang naisip na pabula

upang malinang ang kaalaman sa tula

upang maisatitik ang balak na dula

upang sumulat ng dagli't kwentong pambata

upang makapagpatuloy sa nilalandas

upang mapigilan ang mga talipandas

upang makaiwas sa mga tuso't hudas

upang batas ay mapatupad ng parehas

upang makapagtatag ng lipunang patas

- gregoriovbituinjr.

02.16.2024

Nagigising ng madaling araw

NAGIGISING NG MADALING ARAW

nagigising ng madaling araw

ako nga'y naaalimpungatan

pagkat may paksang biglang lilitaw

na punong-puno ng katanungan

maralita ba'y kaawa-awa

pinagsasamantalahan lagi

ito'y lipunan ng manggagawa

subalit kaapiha'y masidhi

binubuhay nila ang lipunan

binubundat ang kapitalista

ang ganito ba'y makatarungan?

ah, bakit ba bulok ang sistema?

kayraming paksa pag nahihimbing

sa akin animo'y nanggigising

- gregoriovbituinjr.

02.16.2024

Happy civil wedding anniv, mahal ko

HAPPY CIVIL WEDDING ANNIV, MAHAL KO

oo, kinasal kami ng Araw ng mga Puso

kasabay ng limampu't walo pang magkasintahan

binasbasan ng alkalde, Araw ng mga Nguso

pagkat naghalikan sa nasabing kasalang bayan

happy wedding anniversary, mahal kong diwata

patuloy ang pagsinta ng irog mong mandirigma

patuloy man akong lingkod ng uring manggagawa

at sekretaryo heneral ng samahang dalita

di ako magpapabaya sa tahanan, O, irog

guminhawa man ang buhay o umaalog-alog

magsisikap tayo upang marating ang tugatog

ng tagumpay kahit ang araw natin ay lumubog

muli, Happy Civil Wedding Anniversary, mahal

bagamat pangunahing bilihin ay nagmamahal

- gregoriovbituinjr.

02.14.2024

Expired ngayong Araw ng mga Puso

EXPIRED NGAYONG ARAW NG MGA PUSO

nilitratuhan ko ang nakasulat

na expiration ng isang tinapay

ngayong Araw ng mga Puso pala

ang petsa, kaya dapat kainin na

nakita iyon sa isang lamesa

na tila baga kaysarap ng lasa

ngayong araw ang expiry date niya

kasabay nitong araw ng pagsinta

ma-expire man ang tinapay, sige lang

basta di ang puso o ang pag-ibig

dahil habambuhay ang pagniniig

ng dalawang pusong di palulupig

tinapay, may expiration, subalit

di ang pagsinta, pagkat ito'y higit

na matimbang, puso'y may malasakit

lalo't pagsinta'y kusa, di pinilit

- gregoriovbituinjr.

02.14.2024

Ang kyut na kuting

ANG KYUT NA KUTING

nabidyuhan muli ang kyut na kuting

na aking nasilayang bagong gising

kanina nga siya'y himbing na himbing

habang ako ay may kinukutinting

kampante, parang di ako nakita

o nais kinukunan ng kamera

para bang ikinatutuwa niya

na ako nama'y di nakagambala

baka siya'y may kung anong naisip

baka natandaan ang panaginip

tila di maunawa ang nalirip

buti't ginising ko't siya'y nasagip

O, alagang kuting, pahinga muna

mamaya na lang, maglalaro kita

- gregoriovbituinjr.

02.14.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://www.facebook.com/reel/1475237340088784

Air fare

AIR FARE

nais kong muling mangibang bansa

na eroplano'y sasakyang sadya

maglakbay kasama ang diwata

ng buhay tungo sa ibang lupa

pangarap itong paulit-ulit

na sa diwa ko'y di na mapatid

maghanda, mag-ipon at magtipid

upang makabili rin ng tikat

lululan muli ng eroplano

tulad ng napuntahang totoo

Japan, Thailand, Burma, Tsina, ito

pati Pransya ay babalikan ko

madama ang lamig ng paligid

ang kultura roon ay mabatid

at doon salita'y maglulubid

itutula ang bukas na hatid

puso ko ang siyang nag-aatas

mangibang bansa't damhin ang bukas

baka rin katawan ay lumakas

pag naglakbay na sa ibang landas

- gregoriovbituinjr.

02.13.2024

* litrato mula sa app game na Word Connect

Sa Daang Masikap at Marunong

SA DAANG MASIKAP AT MARUNONG

sa Daang Masikap at Marunong

Pagsisikap ay nakasalubong

magtatagumpay ang Edukasyon

kung patuloy pa rin sa pagsulong

pangarap kong maging inhinyero

kaya sipnaya'y inaaral ko

pangarap ding itayong totoo

asam na lipunang makatao

dapat aralin din nating lubos

ang lipunang kayrami ng kapos

dapat ding magsikap at kumilos

laban sa mga pambubusabos

sa daang Marunong at Masikap

ay tutupdin natin ang pangarap

lipunang asam ay maging ganap

bagamat di mangyari sa iglap

tara sa Masikap at Marunong

at magkapitbisig sa pagsulong

pagsikapang makamtan ang layon

nating lipunan at edukasyon

- gregoriovbituinjr.

02.13.2024

Natutunan mo'y di maaagaw ninuman

NATUTUNAN MO'Y DI MAAAGAW NINUMAN

"The beautiful thing about learning is that nobody can take it away from you." ~ B.B.King

sa palaisipan nalamang tunay

ang sipi sa pagsusunog ng kilay

edukasyon mo'y di raw maaagaw

ninuman tulad ng init ng araw

palaisipang abang lagi roon

sa dyaryong Pilipino Star Ngayon

isusulat mo ang titik sa kahon

na siyang numerong katumbas niyon

salamat naman sa siping nabanggit

ng isang kompositor-mang-aawit

dunong ay di maaagaw nang pilit

pagkat sa diwa mo na'y nakaukit

buti't ganyang sipi'y ating nalaman

pagkat isa nang gintong kaisipan

may aral din sa bawat karanasan

na gurong di maaagaw ninuman

- gregoriovbituinjr.

02.12.2024

* sipi - salin ng quotation, ayon sa English-Tagalog Dictionary ni Leo James English, pahina 815

* mula sa PSN, 02.12.2024, p.10