Pag-aralan ang lipunan

PAG-ARALAN ANG LIPUNAN

bata pa'y akin na silang kinariringgan

ang payo nila'y "Pag-aralan ang lipunan!"

bakit laksa'y mahirap, may ilang mayaman

bakit daw di pantay-pantay ang kalagayan

nang lumaki na ako't nasa kolehiyo

payo nilang iyon ay nakasalubong ko

kaya lipunan ay inaral kong totoo

mula primitibo hanggang kapitalismo

sistema'y nagbago, api pa rin ang masa

naghihirap ang masipag na magsasaka

sahod ng manggagawa'y kaybaba talaga

salot na kontraktwalisasyon umiral pa

kaya ako'y nakiisa na sa pagkilos

upang mapigil ang mga kuhila't bastos

pati pagsasamantala't pambubusabos

natantong uring manggagawa ang tutubos

kaya napagpasyahan kong makibaka rin

palitan ang sistemang bulok ang layunin

pagkakapantay sa lipunan ang mithiin

isang magandang daigdig ang lilikhain

- gregoriovbituinjr.

01.31.2024

Paalala sa kubeta

PAALALA SA KUBETA

payak lamang yaong paalala

nang ako'y pumasok sa kubeta

madaling maunawa ng masa

ang nakasulat sa karatula

huwag mong i-flush sa inodoro

ang baby wipes, paper towels. tissue

hygiene products at katulad nito

o anumang mga basura mo

upang di naman magbara roon

respeto sa gagamit din doon

mahirap maghigpit ng sinturon

kung lalabas na'y mga naipon

sa tiyan, taeng-tae na ngunit

inodoro'y kayrumi, kaylagkit

pag burara ang huling gumamit

kadiri, dama'y magkakasakit

- gregoriovbituinjr.

01.31.2024

* kuha sa isang kinainang restaurant kasama si misis

Liboy pala'y Alon; Atab ay Nipa

LIBOY PALA'Y ALON; ATAB AY NIPA

Munting sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Habang sumasagot ng palaisipan sa pahayagang Pang-Masa, isyu ng Enero 30, 2024, pahina 7, ay napatitig tayo sa dalawang katanungan, na kung hindi pa ako sasangguni sa aklat ng talasalitaan, ay hindi ko mababatid ang sagot. Mga luma, kundi man malalim o lalawiganin, ang mga salita.

Sa 15 Pahalang, ang tanong ay LIBOY, hindi libot. Apat na titik ang sagot. Upang malaman ang sagot ay sinagutan ko muna ang mga tanong na Pababa. At ang lumabas na sagot ay ALON. Ang LIBOY nga ba'y ALON? Ngayon ko lang iyon nabatid.

Sa 30 Pahalang naman, ang tanong ay NIPA. Apat na titik din ang sagot. Marahil ay SASA. Subalit titik A ang unang letrang sagot. Hindi S. Kaya sinagutan ko muna ang mga Pababa. Ang natira ay ATA_, at hindi ko batid ang tamang sagot. ATAW, ATAG, ATAS, ATAY, ano nga ba? Kaya kailangang sumangguni sa diksiyonaryo.

Tanging ATAS ang nasa Diksyunaryong Filipino-Filipino na inedit ni Ofelia E. Concepcion, pahina 19. Tiyak hindi ATAS. Gayon din ang entri sa Diksyunaryong Filipino: Tagalog-Tagalog na nilathala ng Tru-Copy Publishing House, pahina 16.

Subalit sa pahina 86 ng U.P. Diksiyonaryong Filipino (UPDF) ay may siyam na entri upang pagpiliian sa ATA_:

atab (Botany, Sinaunang Tagalog o ST): dahon ng palma na ginagamit na pantakip;

atag - 1. pagtibag at paghukay; 2, ST, gawain sa komunidad; (iba pang kahulugan: paulit-ulit);

atak - 1. ST, dapyo sa init ng araw; 2. ST, watak;

atal - Ilokano: gulong na karaniwang gawa sa kahoy; Tausug: lapis na pangkulay ng labi;

atan - Ivatan: bahagi ng dalampasigan na nasa ilalim ng tubig;

atas - utos o bilin;

atat - halatang gustong-gusto ang isang bagay;

ataw - ST, hindi gusto; ginagamit din upang ipahabol sa aso ang usa o baboy-damo;

atay - Biology - malaki at bilugang organismo sa tiyan ng vertebrate, at ginagamit sa iba't ibang prosesong metaboliko.

ATAB ang aking isinagot. Dahil ang NIPA, ayon sa UPDF, pahina 821, ay katutubong palma; at ang ATAB ay dahon ng palma.

Ang LIBOY naman, ayon sa UPDF, pahina 683, ay Sinaunang Tagalog, 1. paglawlaw dahil sa labis na katabaan; 2. kilapsaw. Ang kilapsaw naman, ayon sa UPDF, pahina 607, ay maliliit na along pabilog na likha ng isang bagay na bumagsak o lumitaw sa tubig.

Kaya wasto ang mga sagot sa palaisipan. Ang LIBOY ay ALON, at ang NIPA ay ATAB. Pawang mga dagdag sa ating bokabularyo. Dahil dito'y kumatha ako ng tula.

LIBOY AT ATAB

mga lumang tagalog o kaya'y lalawiganin

anang diksyunaryo'y Sinaunang Tagalog man din

kaya di mo rin masasabing salita'y malalim

kundi sa kasalukuyan ay di mga gamitin

ang LIBOY pala ay ALON, ATAB naman ang NIPA

salitang lalawiganin ma'y napakahalaga

may sariling Tagalog ang iba't ibang probinsya

iba sa Maynila, iba sa Batangas, Laguna

kaya sa ating pagsagot nitong palaisipan

halimbawang may salitang di nauunawaan

magandang sangguniin din ang talasalitaan

baka masagot ang nakaabang na katanungan

wala namang mawawala kung mabatid man ito

mahalaga'y napapagyaman ang bokabularyo

madalas sa palaisipan tayo'y natututo

may madaragdag pa sa pagsulat ng tula't kwento

01.30.2024

Nang nilampasan niya ang tulay ng bahaghari

NANG NILAMPASAN NIYA ANG TULAY NG BAHAGHARI

naaalala ko pa rin ang katoto't kauri

nilampasan na niya ang tulay ng bahaghari

sa kabaitan niya'y di pa ako nakabawi

kapara ko, lipunang makatao'y kanyang mithi

sa dulo raw ng bahaghari ay may mga ginto

subalit ang aking natanaw ay isang kulambo

nang namayapa'y di lamukin sa nasabing dako

ngunit malikmata lang pala't kulambo'y naglaho

tanging alaala na lang ng mga nakalipas

naming pinagsamahan ang sa diwa'y naglalandas

pinangarap naming likhain ay lipunang patas

at nagsikilos upang kamtin ang magandang bukas

maraming salamat, katoto ko, sa iyong gabay

noong hinahanap ko ang landas patungong tulay

ng paglilingkod sa masa, doon tayo pinanday

nawala ka man, mithi'y itutuloy naming tunay

- gregoriovbituinjr.

01.30.2024

* litrato mula sa google

Ikaw

IKAW (tula ng isang Palestino)

na umagaw ng aking tubig

na nanunog ng aking punong oliba

na gumiba ng aking tahanan

na tumangay ng aking trabaho

na nagnakaw ng aking lupain

na nagpiit sa aking ama

na pumaslang sa aking ina

na binomba ang aking bansa

na gumutom sa aming lahat

na pinahiya kaming lahat

subalit

ako pa ang sinisisi

sa aking paghihimagsik

* malayang salin ni gregoriovbituinjr.

01.30.2024

* ang orihinal na tula at litrato ay makikita sa kawing na: 

https://www.linkedin.com/posts/kshabir_freepalastine-activity-7131249720181579776-sfOa

Hindi naman free of charge

HINDI NAMAN FREE OF CHARGE

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

May isa kaming kinainan nina misis, kasama ang kanyang pamangkin. Tatlo kami. Hindi ko na tutukuyin kung saan ang kainang iyon, kundi litrato na lang ang ipapakita ko. Isa sa patalastas ng nasabing kainan ay ito: NO RECEIPT - The FOOD is FREE" na nakadikit sa bawat lamesa ng kainan. Wow! Libre raw ang kinain mo pag walang resibo. Para hindi ka mabigyan ng resibo, dapat munang magbayad ka. Paano kang isyuhan ng resibo kung hindi ka magbabayad?

Maliwanag din itong nakasulat sa isa pang nakahilig na patalastas sa lamesa: "REMINDER: IF THE CASHIER DID NOT ISSUE RECEIPT UPON PAYMENT,  YOUR FOOD WILL BE FREE OF CHARGE." Pambobola, di ba? Pag nagbayad ka, nakuha na nila ang pera mo. Hindi ka lang nabigyan ng resibo, libre na agad kinain mo, eh, nagbayad ka na! Saan ang libre doon? Wala.

Ngayon ko lang naalala na ako ang nagbayad sa cashier ng kinain namin, subalit walang iniabot na resibo sa akin, hanggang makababa na kami. Para bang sinadya na hindi kami bigyan ng resibo? Iisipin mo pa bang dapat libre ka dahil hindi ka nabgyan ng resibo? Hindi. Mababawi mo pa ba ang binayad mo dahil sabi sa patalastas nila, pag walang resibo, libre na ang kinain mo?

Magkakaroon ka lang ng resibo pag nagbayad ka. Isyuhan ka man ng resibo o hindi, nakabayad ka na! Ikinain mo na iyon kaya paano magiging free of charge pag hindi ka nabigyan ng resibo? Alangan namang mabawi mo pa ang pera mo? Makikipag-away ka pa ba sa cashier na hindi nagbigay ng resibo?

Malinaw na pambobola lang talaga ang patalastas nila. Napagawa tuloy ako ng tula hinggil dito.

BOLADAS LANG ANG PATALASTAS

bola lang ang patalastas sa kinainan

libre na raw ang kinain mong binayaran

basta walang resibo ay libre na iyan

ah, gimik lang talaga kung pagninilayan

kaya ka lang may resibo, pag nagbayad ka

pag di ka binigyan ng resibo, libre na?

free of charge ba? nasa kanila na ang pera!

ang ibinayad mo'y mababawi mo pa ba?

sa lohika pa lang, pambobola na ito

gimik lang upang marahil makaengganyo

ngunit bago magbayad, naubos na ninyo

lahat ng inorder at kinaing totoo

pasensya na, at ito'y akin lang napansin

na patalastas nila'y gimik kung isipin

na boladas lang at dapat balewalain

dahil walang katuturan, kunyari lang din

01 28.2024

Patutunguhan

PATUTUNGUHAN

nais kong magtungo / sa pinapangarap

mabago ang buhay / na aandap-andap

ang bawat kahapo'y / di na malalasap

kaya tutunguhi'y / yaong hinaharap

kaya naglalayag / akong taas-noo

at nakikibaka / ng taas-kamao

nakikipamuhay / sa dukha't obrero

habang tinangana'y / yakap na prinsipyo

patutunguhan ko'y / masukal na gubat

na siatemang bulok / sa masa'y ilantad

na kapwa't kauri / sa isyu'y imulat

saanmang lunan pa / sila namumugad

kaya heto ako, / di nakalilimot

harapin ang unos, / labanan ang buktot

iunat, ituwid / ang mga baluktot

at purgahin yaong / tiwali't kurakot

pangarap itatag / ang sistemang pantay

walang nang-iisa't / kaapihang tunay

dapat lang kumilos / upang mapalagay

yaring diwa't loob, / bansa'y mapahusay

- gregoriovbituinjr.

01 28 2024

* litrato kuha ni misis habang ako'y naglalakad

Hindi titikom

HINDI TITIKOM

hindi titikom ang aking pluma

sa pagsulat ng isyu ng masa,

obrero, babae, magsasaka

nang mabago'y bulok na sistema

hindi titikom ang aking bibig

upang mga api'y bigyang tinig

mga isyu nila'y iparinig

sa sana'y marunong ding makinig

mata't tainga ko'y hindi titikom

upang itala ang isyu ngayon

upang mga dukha'y makaahon

sa luha't dusa'y hindi makahon

titikom lang ang aking kamao

upang ipagtanggol ang bayan ko

hustisya't karapatang pantao'y

ipaglalaban nating totoo

-: gregoriovbituinjr.

01.27.2024

Naglalarong kuting

NAGLALARONG KUTING

aking binidyuhan ang naglalarong kuting

habang tali'y tila kanyang kinukutinting

kaysarap masdan, animo'y naglalambitin

gutom? kagat ang tali, akala'y pagkain?

higit isang buwan na ang nakalilipas

nang ang inahing pusa siya'y inilabas

mula sa sinapupunan, siya'y katumbas

ng sanggol na pinasususo pa ng gatas

ah, sige, kuting, maglaro ka muna riyan

habang ikaw naman ay aming pagmamasdan

paglibangan mo muna ang kapaligiran

habang ina mo'y pagkain ang hanap naman

nawa sa mga bitag ay di ka mahulog

nawa'y lumaki kang malakas at malusog

nang misyon mo sa mundo'y iyong maihandog

nang mapaminsalang daga'y iyong madurog

- gregoriovbituinjr.

01.26.2024

* mapapanood ang bidyo sa: https://www.facebook.com/reel/777808437706386

Fr. Oscar Ante: Pari, Guro, Kaibigan

FR. OSCAR ANTE, PARI, GURO, KAIBIGAN

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Enero 19, 2024 nang ibinalita sa akin ni kasamang Thorvix na namatay na si Father Oca, o Fr. Oscar Ante, OFM, na matagal ko ring nakasama sa simbahan sa Bustillos.

Dalawa ang simbahan sa Bustillos St., sa Sampaloc, Maynila. Ang malaki ay ang Our Lady of Loreto Parish, at ang maliit ay ang St. Anthony Shrine, na kilala ring VOT. Natatandaan ko pa ang nakasulat sa kisame ng St. Anthony Shrine: Devs Mevs Et Omnia. Walking distance lang ito sa aming bahay.

Hayskul pa lang ako'y aktibo na sa simbahan. Noong 1984 ay ipinasok ako ng aking ama, na kasapi ng Holy Name Society, sa tatlong araw na live in seminar na CYM (Catholic Youth Movement) sa Loreto Parish. Pinangasiwaan ang seminar na iyon ng Holy Name Society. Matapos iyon ay napasama na ako sa Magnificat choir, na umaawit tuwing Linggo sa Loreto church, na pawang mga taga-Labanderos Street ang kumakanta.

Subalit sa kalaunan ay sa St. Anthony Shrine ako naging aktibo, dahil pawang matatanda ang nasa Loreto Parish. Marami kasing kabataan ang naglilingkod sa simbahan ng VOT noon. At doon ko nakilala si Father Oca. Ang OFM sa dulo ng kanyang pangalan ay Order of Franciscan Minors.

Sa VOT ko rin nakilala si Father Greg Redoblado na hindi pa pari noon, na nasaksihan ko rin ang kanyang pagiging pari sa isang seremonya sa VOT. Nag-lector ako at nakilala ang mga mang-aawit sa simbahan, lalo na ang Pinagpala Choir. Minsan na rin akong gumanap sa isang dula na pinanood ng mga taga-simbahan. Ang dulang Father Sun, Sister Moon, na ang bida ay gumanap na St. Francis ng Assisi, habang isa naman ako sa gumanap na kasama ni St. Francis. Kaya nasubukan ko ring magsuot ng brown na abito. Ang nakababata ko namang kapatid ay naging sakristan sa VOT.

Minsan, nag-uusap kami ni Father Oca na nakaupo lang sa tapakan ng hagdan papasok sa opisina ng simbahan. Doon ay nagkukwentuhan, at kung hindi mo siya kilala ay aakalain mong hindi pari at tambay lang sa kanto ang iyong kausap. Simpleng manamit. Simpleng kausap. Ngunit matalas pag nakinig ka sa kanyang sermon sa homily, dahil hindi lang pansimbahan kundi isyung panlipunan ang kanyang tinatalakay.

Sa kanya ko nga nabatid na may itinatayo noong malaking kilusan na tinawag na Siglaya, subalit hindi iyon naging katuparan. Hanggang sa ibang kilusan ay naging aktibo ako, lalo na sa eskwelahan kung saan ako'y bahagi ng campus paper at nahalal na opisyales ng grupong Kamalayan (Kalipunan ng Malayang Kabataan) na dating LFS-NCR.

Dahil ako'y aktibo, isinama ako nina Father Oca sa dalawang linggong imersyon sa Lamitan, Basilan sa Mindanao, sa kumbento ng mga pari, na malapit sa Campo Uno na headquarters ng Philippine Marines. Doon ko nakilala si Fr. Al Villanueva na siyang aktibo roon. Isinama rin kami nina Father Oca sa Lungsod ng Isabela sa Basilan at kinausap namin ang retiradong Obispo na si Jose Ma. Querexeta. Tatlong araw iyon bago ang Earth Day.

Natatandaan kong nakangiting tinanong kami ni dating obispo Querexeta kung bakit kami nandoon sa Basilan gayong mas mabuting manatili sa Maynila. Pagkatapos, hinikayat niya kaming lumahok sa funeral march para sa darating na Earth Day. Ang nasabing funeral march ay pinangunahan ng Basilan Green Movement, Inc. Bakit funeral march? Ayon sa obispo, walang dahilan upang ipagdiwang ang Araw ng Daigdig dahil sinisira ng tao na dapat maging tagapagtanggol ng Mother Earth ang kanyang sariling tirahan. Isa iyon sa nagpamulat sa akin upang maging bahagi ng kilusang makakalikasan nang bumalik sa Maynila.

Isinulat ko ang mga karanasang iyon sa aking kolum sa pahayagang pangkampus. Bilang manunulat ay minsan na rin akong nakapag-ambag ng sulatin sa OFM newsletter, na buwanang pahayagan ng simbahan.

Nang malipat na si Father Oca sa Provincial noong 1995, unti-unti na rin akong hindi nag-aktibo sa St. Anthony Shrine, at mas nag-pultaym na sa kilusang masa, kasama ang grupong Sanlakas, at Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP).

Ang huli naming pagkikita ni Father Oca ay noong 2015, dalawang dekada ang nakalipas, nang mapadalaw ako sa St. Anthony Shrine at nakita ko siya. Doon ay binigyan ko siya ng libro kong "Sa Bawat Hakbang" na pawang mga tula hinggil sa sinamahan kong Climate Walk from Luneta to Tacloban. Isa iyong paglalakad mula Kilometer Zero hanggang Ground Zero mula Oktubre 2 hanggang Nobyembre 8, 2014, sa unang anibersaryo ng bagyong Yolanda.

"Tumutula ka na pala ngayon, ah." Sabi ni Father Oca, at pinasulat pa niya sa akin ang celphone number ko.

Halos siyam na taon makalipas ay ibinalita nga sa akin ni kasamang Thorvix na namatay na si Father Oca. Nang tinanong ko kung saan ang burol, ang sagot niya'y nasa ospital pa ang bangkay. Si Thorvix ay matagal kong nakasama sa Kamalayan bilang aktibista.

Kasalukuyang nasa Benguet ako nang ibalita ni Thorvix na namatay na si Father Oca. Maraming salamat sa pagpapaabot, kasamang Thorvix.

Malungkot na balita subalit lahat naman tayo ay mamamatay. Una-una lang. Kaya bilang pag-alala at pagpupugay ay kumatha ako ng tula bilang alay kay Father Oca.

MUNTING TULA PARA KAY FATHER OCA

itinataas ko ang aking kaliwang kamao

bilang tanda ng pagpupugay sa naging ambag mo

sa simbahan, lipunan, at nakasamang totoo

nangaral, di lang God, kundi karapatang pantao

para bagang mga anak ang turing mo sa amin

isyung pambayan sa homily mo'y aming diringgin

sa pagtahak sa mga matitinik na landasin

tulad ng pagtungo sa Basilan na danas ko rin

mga sermon mo'y sadyang matalas, nakahihiwa

lalo't isyu'y Diyos at Bayan, nadaramang sadya

tunay kang kaibigan at magandang halimbawa

sa simbahan at sa bayan ay maraming nagawa

nawala ka man sa mundo, marami mang nalumbay

pahinga ka na, tula man ang aking tanging alay

maraming-maraming salamat po sa payo't gabay

Father Oca, ako po'y taospusong nagpupugay

01.25.2024

* litrato mula sa youtube

Manhik-manaog

MANHIK-MANAOG

bata pa'y manhik-manaog na sa hagdanan

ng matandang bahay kaya gulat si Tatang

huwag raw maglaro roo't baka masaktan

bilang paggalang, ako naman ay nakinig

yabag ko'y kaylakas na kanyang naririnig

baka madulas ay masungaba't manginig

subalit madalas ay makulit talaga

dulot ng manhik-manaog ay ibang saya

ganyan kami kalilikot noong bata pa

may labindalawang baytang nang binilang ko

ang tinatapakan at tinatakbo-takbo

nang nangyari'y di inaasahang totoo

pag tingnan ang hagdanan ay sadyang matayog

nang ako nga'y nadulas at ulo'y nauntog

nagkabukol dahil sa pagmanhik-manaog

- gregoriovbituinjr.

01.25.2024

Pangarap

PANGARAP

nais kong muling makapag-aral

kursong pagluluto ng almusal

kursong hinggil sa pangangalakal

kursong kahit di pamprupesyunal

pag-aayos ng sirang sasakyan

paggawa ng bahay o tahanan

maging inhinyero'y paghusayan

maging working student minsan man

nagtrabaho akong makinista

sa metal press noon sa pabrika

ngunit ako'y nag-resign talaga

nang sa kolehiyo'y mag-aral na

may kurso ako noon: B.S. Math

ngunit kay-agang nag-pultaym agad

upang masa't uri ay imulat

at sistemang bulok ay ilantad

di sapat ang magbasa ng libro

o tumambay sa aklatan dito

pasya ko'y mag-aral muli ako

at makapagtapos nang totoo

- gregoriovbituinjr.

01.25.2024

Pagkain ng buhay-Spartan

PAGKAIN NG BUHAY-SPARTAN

kapag wala si misis, balik sa buhay-Spartan

pagkat bilang aktibista, ito'y nakasanayan

kaya wala munang masarap na pananghalian

kundi ang naisipa'y pagkaing pangkalusugan

sibuyas, bawang, kamatis, at talbos ng kamote

pampalakas ng katawan, ganito ang diskarte

pawang mga gulay, prutas, isda, at walang karne

kahit sa kapwa tibak, ito'y munti kong mensahe

mahirap man ang buhay-Spartan na binabaka

ang bulok na sistema't mga pagsasamantala

dapat handa't malakas sa pagharap sa problema

lalo't asam itayo ang lipunang makamasa

mga payak na pagkain ngunit nagpapalakas

ng diwa't katawan, paghahanda sa bagong bukas

- gregoriovbituinjr.

01.24.2024

Ang aklat-pangkalusugan nina Doc Willie at Liza Ong

ANG AKLAT-PANGKALUSUGAN NINA DOK WILLIE AT LIZA ONG

Munting sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kayganda ng nabili kong aklat-pangkalusugan. May pamagat itong "Sakit sa Puso, Diabetes at Tamang Pagkain" na Payo Pangkalusugan na inakda nina Doc Willie Ong at Doc Liza Ong. Nagkakahalaga ito ng P200 na nabili ko nitong Enero 23, 2024, sa ikalawang palapag ng National Book Store sa Gateway, Cubao. Binubuo ng 112 pahina, na ang naka-Roman numeral ay 7 pahina (na binubuo ng Pamagat, Publishers' Corner, Nilalaman, Paunang Salita), habang ang talagang teksto ay umaabot ng 105 pahina.

May dalawa pang aklat na ganito rin, na kumbaga'y serye ng aklat-pangkalusugan ng mag-asawang Ong. P200 din, subalit hindi ko muna binili. Sabi ko sa sarili, hinay-hinay lang. Pag nakaluwag-luwag ay bibilhin ko rin ang dalawa pang aklat nila upang makumpleto ang koleksyon.

Sa Paunang Salita, binigyang-pansin ni Mr. Miguel G. Belmonte, presidente ng pahayagang The Philippine Star at tabloid na Pilipino Star Ngayon, ang wikang Filipino. Ayon sa kanya, "Kapag nagpupunta ako sa mga health section ng mga book store, napapansin ko na walang libro ukol sa pangkalusugan na nasusulat sa wikang Filipino. Sa presyo pa lang magkakasakit na ang mambabasa."

Tama. Kaya kailangang pag-ipunan din, at kung nasa Ingles ay baka hindi bilhin. Kailangan mo pa ng diksyunaryo upang sangguniin kung ano ang kahulugan ng salitang nasa Ingles. Mabuti na lang, mayroon na ngayong aklat-pangkalusugan na nasusulat sa wikang Filipino, at ito nga ang sinulat ng mag-asawang Ong.

Tinapos ni Mr. Belmonte ang kanyang Paunang Salita sa ganito: "Ang librong 'Sakit sa Puso, Diabletes at Tamang Pagkain' ang tamang libro para sa kalusugan na dapat mabasa ng mga Pilipino sa panahong ito. Madali itong maiintindihan at mauunawaan."

Kayganda ng sinabing ito ni Mr. Belmonte. Dahil tayo'y bansang nangangayupapa sa wikang Ingles, na animo ito'y wika ng may pinag-aralan, at itinuturing ng iba na wikang bakya ang wikang Filipino. Kaya magandang panimula ang sinabing iyon ni Mr. Belmonte upang mahikayat pa ang ibang manunulat, doktor man at hindi, na magsulat sa wikang nauunawaan ng karaniwang tao sa ating bansa. Pagpupugay po!

May sampung kabanata ang aklat na ito. At narito ang pamagat ng bawat kabanata:

I. Sakit sa Puso at Diabetes

II. Tamang Pagkain

III. Tamang Pamumuhay

IV. Para Pumayat, Gumanda at Para sa Kababaihan

V. Murang Check-up at Tamang Gamutan

VI. Murang Gamutan

VII. Tanong sa Sex at Family Planning

VIII. Artista at Kalusugan

IX. Mga Sakit Mula Ulo Hanggang Paa

X. Pahabain ang Buhay

Habang isinusulat ito, natapos ko nang basahin ang unang kabanata. Talagang tumitimo sa akin ang mga payo rito. Tunay na malaking tulong ito sa ating mga kababayan.

Nais kong maghandog ng soneto (o munting tulang may labing-apat na taludtod) hinggil sa makabuluhang aklat na ito.

AKLAT-PANGKALUSUGAN

kaygandang aklat-pangkalusugan ang nabili ko

sinulat ng dalawang batikang doktor ang libro

taospusong pasasalamat, ako po'y saludo

pagkat malaking pakinabang sa maraming tao

"Sakit sa Puso, Diabletes, at Tamang Pagkain"

ang pamagat ng librong kayraming payo sa atin

kung nais mong tumagal ang buhay, ito'y basahin

bawat kabanata nito'y mahalagang aralin

may sakit ka man o wala ay iyong mababatid

ang bawat payo nilang tulong sa mga kapatid

nang sa mga sakit ay makaiwas, di mabulid

sa gabing madilim, libro'y kasiyahan ang hatid

maraming salamat po, Doc Willie at Doc Liza Ong

sa inyong aklat at mga ibinahaging dunong

01.24.2024

Nilay

NILAY

nakatingalang muli sa kisame

naglalaro ang diwa ngayong gabi

sa loob ay kayraming sinasabi

bakit di sa una ang pagsisisi

kaharap ay kawalan, nalulumbay

tila nahihibang, di mapalagay

ang mga nangyari'y di mapag-ugnay

samutsari, bagay, gabay, antabay

ano kaya't magkape muna kita?

bagahe'y ibaba pansamantala

saan patungo sa kamakalawa?

pagkakape nga ba'y nagpapakaba?

mas nais ko pang titigan ang langit

habang nasa katreng lumalangitngit

sa diwa'y may kung anong humaginit

animo'y palasong may dalang lupit

- gregoriovbituinjr.

01.23.2024

Ang paghuhugas ng pinggan ay panahon ng pagkatha

ANG PAGHUHUGAS NG PINGGAN AY PANAHON NG PAGKATHA

may napansin sa sarili / kung paano ba kumatha

na habang nasa lababo, / may biglang nasasadiwa

doon ay napagtanto ko / yaong karanasang sadya:

ang paghuhugas ng pinggan / ay panahon ng pagkatha

kaya ginawa kong misyon / sa buhay at sa tahanan

na ako ang maghuhugas / ng aming pinagkainan

araw, tanghali at gabi / ay tungkulin ko na iyan

na panahong kayrami kong / mga napagninilayan

mga karaniwang bagay, / mga samutsaring isyu

ang laban ng maralita, / babae, uring obrero

may tula sa kalikasan, / sanaysay, pabula't kwento

tula sa diwatang sinta, / nobela kong pinaplano

aba, minsan din talaga / sa lababo tumatambay

at pagkatapos maghugas / ay isulat ang nanilay

- gregoriovbituinjr.

01.22.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://fb.watch/pLYFsB1gQf/

Bawal ang marupok

BAWAL ANG MARUPOK

katulad ng pag-ibig

ay bawal ang marupok

na kapag walang tubig

sa apoy matutupok

ang daan ay matagtag

parang mga problema

kaya magpakatatag

ka sa buhay tuwina

halimbawa'y upuan

kailan ba tatayo

upang tingnan ang bayan

sa hiwa ba'y nagdugo

gawin mo anong tama

nang magalak ang madla

- gregoriovbituinjr.

01.20.2024

Gripo sa galon ng tubig

GRIPO SA GALON NG TUBIG

tinaob lang ang galon, nilagyan ng gripo

di na kinailangan ng dispenser nito

aba'y halimbawa ng ingenuity ito

na ating maipagmamalaking totoo

di man malamig, pag ikaw ay hinihingal

o sa mahabang gawain ay napapagal

pindutin, baso'y isahod para sa mahal

sandali lamang at uhaw na'y matatanggal 

- gregoriovbituinjr.

01.20.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://fb.watch/pLYhTucuoe/

Inaantok na

INAANTOK NA

sa pagkapagod, inaantok din

dama ko agad, di man sabihin

iidlip muna kahit sandali

upang sa lakas ay makabawi

napapapikit ang mga mata

sadyang nais makapagpahinga

di na maimulat ang talukap

habang may ginhawang hinahanap

mamaya lang ay mananaginip

may saya't lungkot na di malirip

na makikita muli ang mutya

suliranin ay di mahalata

malulutas ang maraming bakit

magpahinga lang muna't pumikit

- gregoriovbituinjr.

01.19.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://fb.watch/pLYcrV034v/

Pagpapainom ng gatas

PAGPAPAINOM NG GATAS

habang wala ang talagang ina

ay may nag-aalaga sa tatlo

may gatas na sinususo sila

upang lumakas silang totoo

nag-aalaga'y parang ina rin

habang nagpalahaw at ngiyawan

ang bagong silang na tatlong kuting

na nanay nila'y nasa galaan

kinanlungan nila'y munting kahon

doon na nagbanig at humiga

gatas muna't di pa makalamon

mahirap iwan, di makagala

kaysarap dinggin ng mga ngiyaw

na talagang umaalingawngaw

- gregoriovbituinjr.

01.19.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://fb.watch/pLY9RCliuZ

Napaidlip

NAPAIDLIP

napaidlip ako sa pagsusulat

ng paksang halos di ko madalumat

diwa ba'y natutuyo't nagsasalat

nagdurugo ang utak, di maampat

ang mata ko'y di basta maimulat

pagkat ramdam ng katawan ay puyat

sa pagsusulat man, dapat mag-ingat

lalo't daliri ko'y namumulikat

- gregoriovbituinjr.

01.19.2024

* ang bidyo ay mapapanood sa kawing na: https://fb.watch/pLY7LIrLkO/

Hapunan bago maglakbay

HAPUNAN BAGO MAGLAKBAY

kumain at tiyan ay busugin

at kayhaba pa ng lalakbayin

ngayong gabi pagkat tutunguhin

ay malamig na bulubundukin

si misis ay aking sasamahan

sa tatlong araw din na lakaran

ibang landas, ibang tutulaan

isang pakikipagsapalaran

magba-bodyguard muna kay misis

utusan na kilos ay mabilis

nagpakabusog bago umalis

ulam: sardinas, itlog, kamatis

ah, di ako dapat mahiwalay

kaya kasama sa paglalakbay

tutulog sa bus, magpahingalay

doon loob ay mapapalagay

- gregoriovbituinjr.

01.18.2024

Pamantayan

PAMANTAYAN

sabi ko, magsulat ng magsulat lang

dami ng like ay di ko pamantayan

pag ginawa kong pamantayan iyan

pag walang like ay baka magtampo lang

tanong nila sa akin ay ganito:

bakit ba walang nagla-like sa post mo

bakit like mo, isa, dalawa, tatlo

gayong mga post mo nama'y seryoso

may nagla-like naman, bigla kong kabig

lalo't tungkol sa lovelife o pag-ibig

ngunit sa tula ko'y di kinikilig

pagkat di naman sikat yaring tinig

mag-post lang ako'y ikinatutuwa

pagkat mayroon akong bagong katha

sakaling may mag-like doon o wala

pasalamat pa rin ako sa madla

- gregoriovbituinjr.

01.18.2024

Anyubog

ANYUBOG

paano ko kakathain ang ikaw

kung sa nilalandas ay naliligaw

tumahak man sa putikang mababaw

sa gubat na masukal at mapanglaw

paano kaya kita ikakatha

ng tula habang ako'y nasa lawa

at pinagmamasdan ang mga isda

roong tila nagkasiyahang sadya

kakathain ko anuman ang isyu

upang ang masa'y mulating totoo

kung sistema'y papalitang paano

habang kasama kita'y napagtanto

magpatuloy lang tayong makibaka

lalo't magkasama kita tuwina

- gregoriovbituinjr.

01.18.2024

Kayraming paksa

KAYRAMING PAKSA

ang gawain ko'y magsulat

bakit kaya tinatamad

ang tungkulin ko'y magmulat

nang pangarap ay umusad

kaya hawakan ang bolpen

at papel at magsimula

sa paligid ay tumingin

pagkat nariyan ang paksa

huwag tamarin, katoto

pagkat tungkulin mo iyan

may masusulat na bago

paligid lang ay pagmasdan

mga dukha, sagigilid

nasa laylayan ng langit

bakit maraming kapatid

at kauri'y nagagalit

kilong bigas na'y kaymahal

ngunit sahod ay kaybaba

manggagawang nagpapagal

ay kontraktwal pa ring sadya

ang dyip ba'y mawawala na

ChaCha ba'y isinasayaw

kayraming isyu ng masa

dama ko'y di magkamayaw

- gregoriovbituinjr.

01.17.2024

Ang frost o andap

ANG FROST O ANDAP

Munting sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ang frost ba sa salitang Benguet ay andap? Ito ang nabasa ko sa balita sa pahayagang Abante, Enero 15, 2023, pahina 3. Ang balita ay may pamagat na "Mga Benguet farmer inalerto sa frost".

Ayon sa unang talata ng balita: "Naghahanda na ang mga magsasaka ng Atok, Benguet sa magiging epekto ng 'frost' o 'andap' dahil sa lalong tinatamaang lamig sa Benguet."

Tinanong ko si misis hinggil dito pagkat siya't taga-La Trinidad, Benguet, at ang mga ninuno'y taga-Mountain Province, at halos dalawang taon ding nagtrabaho sa Atok. Subalit hindi niya arok kung ano ang andap, pagkat ang alam din niya, ang andap ay salitang Tagalog, na ibig sabihin ay kutitap o patay-sindi. Nagagamit ko rin ang andap sa pagtula tulad ng aandap-andap ang buhay ng mahihirap.

Si misis ay Igorota subalit ang salita sa Atok, ayon sa kanya, ay Ibaloi. Nakakita na ako ng diksyunaryong Ibaloi, na makapal, subalit natatandaan ko'y nasa isang pinsan ni misis sa Baguio. Marahil pag nagawi uli kami roon ni misis ay titingnan ko muli ang diksyunaryong Ibaloi kung ano ang andap.

Nahanap ko naman sa facebook post ng PTV Cordillera na ginamit ang frost bilang andap, sa kanilang post noong Enero 10, 2021, tatlong taon na ang nakalipas. Ayon sa kanilang ulat: "Naitala ang 'andap' o frost sa Paoay, Atok, Benguet ngayong umaga kasabay pa rin ng pagbaba ng temperatura. Alas kwatro ng madaling araw kanina ay naitala ang 11 degrees celsius na temperatura sa Baguio City na sinundan ng 10.4 degrees celsius kaninang 6:30 ng umaga. Mas mababa naman ang temperatura sa mataas na bahagi ng Benguet."

mula sa kawing na https://www.facebook.com/ptvcordillera/posts/tingnan-naitala-ang-andap-o-frost-sa-paoay-atok-benguet-ngayong-umaga-kasabay-pa/881222892419288/ 

Ibig sabihin, hindi typo error na ang frost ay andap kundi ito marahil ang native o taal na salita sa Benguet ng frost. Hindi natin ito makita sa UP Diksiyonaryong Filipino (UPDF), lalo na sa English-Tagalog Dictionary (ETD) ni Leo James English. Ang dalawang iyan kasi ang dalawang diksyunaryong nasa akin kaya sinasangguni ko. Bukod sa iba pang diksyunaryong maliliit na nasa akin. Sa UPDF naman ay may mga entri ng iba't ibang lengguwahe sa bansa, kaya nagbakasakali ako roon. May Ilokano, Kapampangan, Bisaya, Igorot, Meranaw, at iba pa.

Ayon sa ETD, pahina 393, ang frost ay frozen dew: Hamog na nagyelo. Namuong hamog.

Ayon naman sa UPDF, pahina 374, ang frost ay salitang Ingles na nangangahulugang 1: pamumuo o pagtigas dahil sa lamig; 2: lamig ng temperatura na sapat na makapagpayelo; 3: namuong hamog dahil sa lamig.

Ayon pa sa UPDF, pahina 53, ang andap ay 1: liwanag na malamlam, kukurap-kurap o patay-sindi; 2: {Sinaunang Tagalog] pagkurap ng mga mata. Sa kasunod na entri, ang andap din ay "takot". Kaya pala, may naririnig ako noong bata pa ako, pag sinabing "andap ka sa kanya, ano?", iyon pala'y takot ka sa kanya kaya iniiwasan mo siya.

Mas malinaw ang paliwanag sa www.cordillera.com sa kanilang post noong Enero ng taon 2020: Frost or 'andap' in local language is a yearly occurrence in the months of January or February. It usually occurred due to a cold temperature brought by the northeast monsoon or 'amihan'.

mula sa kawing na: https://www.wowcordillera.com/2020/01/look-frost-covered-vegetables-in-atok.html 

Kaya nang mabatid kong may lokal na salita sa frost, at ito nga ang andap (na marahil nga'y salitang Ibaloi), aba'y may magagamit na akong wikang katumbas ng frost para sa tula. Mahirap ding gamitin dahil nga may andap sa wikang Tagalog. Baka makalito lang. Subalit ginawan ko pa rin ng tula sa aking notbuk na nais kong ibahagi sa inyo:

ANG FROST O ANDAP

ang salin pala ng frost ay andap sa Atok, Benguet

nabasa sa ulat ni Atok Mayor Franklin Smith

nasa ten degrees Celsius na raw ang temperatura

na baka raw eight degrees Celsius ang ibababa pa

mga magsasaka roo'y pinaalalahanan

ang banta ng lumalamig na klima'y paghandaan

kaya maaga nilang didiligan ang pananim

upang matunaw ang yelo't di malanta ang tanim

sabi ni misis, ang andap ay salitang Ibaloi

kako naman, sana pananim nila'y di maluoy

naisip ko, buhay na kaylamig, aandap-andap

anong gagawin kung walang init na natatanggap

01.15.2024

Dahikan pala'y gawaan ng barko

DAHIKAN PALA'Y GAWAAN NG BARKO

tanong: GAWAAN NG BARKO; sagot: DAHIKAN

nabatid ko lang iyon sa palaisipan

bago bang salita na di ko nalalaman?

o luma ngunit bago nating natutunan?

ang tanong ay bilang Dalawampu: Pababa

aba, ang gawaan ng barko'y ano kaya?

sinagot muna'y Pahalang at nakita nga

ang DAHIKAN; taal pala nating salita

kahuluga'y hinanap sa bokabularyo

lalo't U.P. Diksiyonaryong Filipino

salitang-ugat ay DAHIK at nakita ko:

pook sa pampang sa pag-aayos ng barko

kahulugan: pagsadsad ng sasakyang-dagat

at ito pa: pag-alis ng sasakyang-dagat

sadyang palaisipa'y nakapagmumulat

sa taal nating salita, daghang salamat!

- gregoriovbituinjr.

01.15.2024

* litrato ng palaisipan mula sa pahayagang Pilipino Star Ngayon, Enero 14, 2024, p.10

* dahik - mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 252

Isulat n'yo po ang pangalan ko sa aking binti, inay

ISULAT N'YO PO ANG PANGALAN KO SA AKING BINTI, INAY

Tula ni Zayna Azam

Malayang salin mula sa Ingles ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isulat n'yo po ang pangalan ko sa aking binti, inay...

Gamitin n'yo po ang permanenteng marker na itim,

na ang tinta'y di kumakalat kung ito'y mabasa, 

yaong di nalulusaw kung ito'y nalantad sa init...

Isulat n'yo po ang pangalan ko sa aking binti, inay...

Kapalan n'yo po at linawan ang pagkasulat...

Idagdag n'yo pa ang inyong pinakamimithi, 

upang maaliw akong makita ang sulat-kamay ng 

aking inay sa aking pagtulog...

Isulat n'yo po ang pangalan ko sa aking binti, inay...

At sa binti ng mga kapatid ko..

Sa paraang ito'y magkakasama tayo...

Sa paraang ito'y malalaman nilang kami'y inyong anak...

Isulat n'yo po ang pangalan ko sa aking binti, inay...

At pakisulat din po ang pangalan n'yo ni Itay

sa inyong binti upang maalala tayo bilang pamilya...

Isulat n'yo po ang pangalan ko sa aking binti, inay...

Upang pag sumabog ang bomba sa ating bahay, 

Upang pag nadurog ng pader ang ating bungo't buto..

Ang ating mga binti ang magkukwento ng nangyari, 

Lalo't wala na tayong natakbuhan.

.

.

.

WRITE MY NAME ON MY LEG, MAMA

Poem by Zayna Azam

with Filipino translation by Gregorio V. Bituin Jr.

Write my name on my leg, mama...

Use the black permanent marker,

with the ink that doesn't bleed if it gets wet, 

the one that doesn't melt if it's exposed to heat... 

Write my name on my leg, mama...

Make the lines thick and clear..

Add your special flourishes, so I can take comfort 

in seeing my mama's handwriting when I go to sleep...

Write my name on my leg, mama..

And on the legs of my sisters and brothers..

This way we will belong together...

This way we will be known as your children...

Write my name on my leg, mama...

And please write your name and Baba's name on your

legs too so we shall be remembered as a family...

Write my name on my leg, mama...

When the bomb hits our house, 

when the walls crush our skulls and bones..

Our legs will tell our story, 

how there was nowhere for us to run.

* Hinango mula sa kawing na: https://twitter.com/_abdurrahman_91/status/1725950937502486923 

Papuri ng makatang Rio sa Senado

PAPURI NG MAKATANG RIO SA SENADO

pinuri ng makatang Rio ang Senado

nang kanyang itinulang marangal daw ito

ngayong panahon dapat ipakita nito

lalo kung ChaCha'y ibabasurang totoo

marangal at di raw yumuko sa dayuhan

habang sa ChaCha ay aariing sandaang

porsyento ng mga mayayamang dayuhan

ang anumang pag-aari dapat ng bayan

pinangunahan na ng mga kongresista

at punong bayan ang mga pagpapapirma

upang baguhin ang Konstitusyon, ang masa

naman daw ay pipirma dahil may ayuda

huwag pong hayaang malinlang tayong muli

ang pagpapapirma'y pagbabakasakali

na mamayani ang tuso't mapang-aglahi

ChaCha'y para sa interes ng naghahari

ngunit di ng masa, di rin ng buong nasyon

kaya sa Senado, ito'y malaking hamon

di payagang distrungkahin ang Konstitusyon

marangal na Senado'y hanap namin ngayon

- gregoriovbituinjr.

01.14.2024

* ang litrato ay mula sa aklat na "May Mga Damdaming Higit Kaysa Atin" ni Rio Alma, p. 136

Nilay

NILAY

ang pangarap kaya'y makakamit?

kapag di dadaanin sa galit?

bakit ba ang sistema'y kaylupit?

sa mga obrero't maliliit?

sinusumbatan ko ang sarili

kung bakit laging di mapakali

nakikitang di kawili-wili

ay walang magawa sa salbahe

kaya kumilos na, magsikilos

bago bansa'y muling mabusabos

maghanda sa pakikipagtuos

upang bansa'y ilagay sa ayos

madaling araw, kayraming nilay

nagigising na di mapalagay

dapat tayong maging mapagbantay

kung masa sa hukay ilalagay

- gregoriovbituinjr.

01.14.2024

NO TO 100% FOREIGN OWNERSHIP! NO TO CHACHA!

HUWAG MAGING ISKWATER SA SARILING BAYAN!

Panicky ba ang paniki?

PANICKY BA ANG PANIKI?

animo'y paniki ang panicky

nagpa-panic ka ba sa paniki

sakaling nakita mo sa gabi

at sa bahay mo'y biglang umuwi

buti kung ang paniki'y si Batman

na bayani sa Lungsod ng Gotham

na mas matinik pa kay Superman

na talaga ring sagad sa gulang

napag-usapan lang naman natin

ang paniki sa gabing madilim

di naman nang-aano sa atin

ngunit bida sa gabi ng lagim

ah, tara na kayang magsitulog

baka ito'y mali lang na kutob

sakaling paniki'y mambulabog

sa kumot kaya'y magsisisukob?

- gregoriovbituinjr.

01.13.2024

* litrato mula sa app na Word Connect

Tarang mag-tsaa

TARANG MAG-TSAA

mabuti sa katawan ang tsaa

sabi ng matatanda sa una

paborito ng mamay at lola

ano pa't pampasigla talaga

ito pa'y mahalagang inumin

upang di ka raw maging sakitin

gamot din daw sa pag-uulyanin

mga kalamnan pa'y ginigising

iniinom ko ito ng sapat

bago kumain at mag-uminat

nag-aalis ng bara sa ugat

iwas sa sobrang timbang o bigat

tarang mag-tsaa, tayo'y uminom

lumbay sa gunita'y maghihilom

- gregoriovbituinjr.

01.13.2024

Nagmamahal

NAGMAMAHAL

ay, nagmamahalan na ang presyo

ng bilihin, pati na Meralco

sibuyas, kamatis na bili ko

ay talagang mahal nang totoo

ay, mura pa rin kung tingi-tingi

magsasaka'y di sana malugi

masaganang ani nilang mithi

nawa'y kamtin, di maging lunggati

mamamakyaw, binibiling mura

mahal na pag kanilang binenta

kawawa tuloy ang magsasaka

ang nagtanim ay di sumagana

presyo man ay nagmahal nang lubos

sinong masisi pag kinakapos?

- gregoriovbituinjr.

01.13.2024

Patakaran

PATAKARAN

madalas ay may patakaran

saanman ang ating puntahan

na dapat nating sundin naman

upang mayroong kaayusan

madalas pinagtibay iyon

at marami ang nagdesisyon

sapagkat maganda ang layon

sa samahan, bayan o nayon

pagpasok mo man sa kubeta

ay may patakaran talaga

pagkaihi ay magbuhos ka

may kasunod kang gagamit pa

patakaran ay di palabas

ginawa upang maging patas

kumbaga sa kubeta'y atas

iwang malinis ang kasilyas

patakaran ay alamin mo

saanman magpunta sa mundo

lalo'y ayaw makalaboso

kung nahuli kang namboboso

- gregoriovbituinjr.

01.12.2024

Bawat tula'y tulay sa paglaya

BAWAT TULA'Y TULAY SA PAGLAYA

tutulaan kita kahit himbing

o pag nananaginip ng gising

kumakatha habang naglalambing

sa banig man ay pabiling-biling

sasabihin ko sa iyong ganap

anong nasa kabila ng ulap

ano bang mga pinapangarap

nang buhay ay di aandap-andap

na parang kandilang nauupos

dahil sa mga pambubusabos

ng uring gahaman, tuso't bastos

na mapangmata sa dukha't kapos

bawat tula'y tulay sa paglaya

ng dalita't uring manggagawa

ito ang sa buhay ko'y adhika

bilang tibak at makatang gala

- gregoriovbituinjr.

01.12.2024