Halina't mag-ekobrik

HALINA'T MAG-EKOBRIK

halina't mag-ekobrik

huwag patumpik-tumpik

tipunin at isiksik

sa mga boteng plastik

iyang basurang plastik

patigasing parang brick

gagawin nating silya

o kaya'y mga mesa

o baka istruktura

sa hardin o sa plasa

palamuti sa pista

ang plastik na basura

halina't mag-ekobrik

at gupitin ang plastik

saka mo isisiksik

doon sa boteng plastik

patigasing parang brick

iyan na ang ecobrick

- gregoriovbituinjr.

Paghandaan ang Climate Emergency

paghandaang mabuti

ang climate emergency

nang tayo'y di magsisi

doon sa bandang huli

karapatan ng madla

kagalingan ng kapwa

kaligtasan ng dukha

at mga manggagawa

ang klima'y nagbabago

sistema'y di mabago

tao'y natutuliro

pag bumaha't bumagyo

kung pagbabago ay change

at sukli sa dyip ay change

nais nati'y system change

at di iyang climate change

minsan di mapakali

kaya bago magsisi

paghandaang maigi

ang climate emergency

- gregoriovbituinjr.

* Kuhang litrato ng makatang gala sa Urban Poor Assembly noong Disyembre 7, 2020 sa Bantayog ng mga Bayani

Paggawa ng ekobrik

PAGGAWA NG EKOBRIK

Munting sanaysay ni Greg Bituin Jr.

Nitong Nobyembre 18, 2020, ay nagtungo ako sa tanggapan ng Philippine Alliance of Human Rights Advocates (PAHRA) upang aking pirmahan ang ilang dokumento hinggil sa isang petisyon sa Korte Suprema nang ibinigay sa akin ni kasamang Jackie ang natipon nilang isang bag na walang lamang plastik ng mga kape. Aba’y alam pala niyang ako’y nageekobrik. Ibig sabihin, ginugupit ko ang mga malilinis na plastik, tulad ng mga ubos na kape upang ipasok sa boteng plastik at gawing ekobrik. Patitigasin iyon na parang brick na pawang laman lang ay mga plastik. Para saan ba ito? Ang mga natipong ekobrik ay pagdidikitin upang gawing istruktura, tulad ng upuan o kaya’y lamesa. Maraming salamat, Ate Jackie!

Nananalasa ang mga basurang plastik sa ating kapaligiran, pati na sa ating mga karagatan. Kaya may mga nag-inisyatibang ipasok ang mga plastik sa loob ng boteng plastik upang mapaliit ang basura. 

Nagsimula ito sa Mountain Province, nakita ng isang Canadian, at ginawang kampanya laban sa plastik. Ngayon ay marami nang nageekobrik sa iba’t ibang panig ng daigdig. Nabuo ang Global Ecobrick Alliance o GEA, kung saan isa ako sa nakatapos, at may sertipiko.

Sa paggawa nito, dapat malinis ang mga plastik at walang latak, halimbawa, ng kape. Dahil kung marumi, baka may mabuong bakterya na sa kalaunan ay sisira sa mga ekobrik na ginawang istruktura tulad ng silya o lamesa, na maaaring mapilayan ang sinumang uupo doon. 

Upang matuto pa, tingnan ang GoBriks.com sa internet.

* Unang nalathala sa Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang organisasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Disyembre 1-15, 2020, pahina 16.

Pananalasa ni Ulysses, nagpalubog sa mga lalawigan ng Cagayan at Isabela

PANANALASA NI ULYSSES, NAGPALUBOG SA MGA LALAWIGAN NG CAGAYAN AT ISABELA

Saliksik at sanaysay ni Greg Bituin Jr.

Nagmistulang dagat ang binahang mga lalawigan dahil sa pananalasa ng bagyong Ulysses. Nakakakilabot habang pinapanood sa telebisyon. Paano kung tayo ang nasa kanilang kalagayan? Gutom, antok, pagod, dusa, sakripisyo, agam, mga negatibong karanasang animo’y bangungot.

Ayon sa isang ulat, "Mula sa kanilang mga bubong, nanawagan ng tulong ang mga residente ng Cagayan Valley at Isabela matapos lumubog sa baha ang kanilang bahay - dahilan para idaan ng netizens sa social media ang panawagan na agarang pagsagip sa mga residente. Nasa state of calamity ngayon ang buong probinsiya ng Cagayan, kung saan 9 na ang kumpirmadong patay, apat dito ang natabunan ng landslide, dalawa ang nakuryente habang nagre-rescue, at tatlo naman ang nalunod."

"Ayon kay Cagayan Governor Manuel Mamba, umagos ang tubig-ulan sa mga probinsiya ng Quirino, Nueva Vizcaya, Kalinga, at Isabela sa kanilang probinsiya, dahilan para mag-overflow ang tubig sa Cagayan River at matapon ito sa ilang bayan. Nangyari ang pagbaha kahit walang storm signal na nakataas sa bansa matapos umalis ang bagyong Ulysses sa Philippine area of responsibility."

Sa isa pang balita, "Isinailalim naman sa state of calamity ang Isabela City, kung saan 3 ang namatay batay sa inisyal na tala ng mga awtoridad. Unang nabanggit din ng LGU na nasa 144,000 indibidwal ang naapektuhan ng baha."

At sa isa pang balita, "At sa dulo din umano ng ilog sa Magapit ay paliit o kumikipot ang ang bahagi ng river sa bahagi ng Alcala kaya naiimbudo ang tubig at naiipon doon. Ayon kay PAGASA administrator Vicente Malano, kahit alisin ang tubig na inilabas ng Magat dam, babaha at babaha pa rin ang Cagayan."

Malayo ako sa pinangyarihan subalit noong bata pa ako’y dinanas ko na ang sunod-sunod na pagbaha sa Maynila, kaya habang pinanonood ko ang mga balita’y talagang sindak at awa ang aking nararamdaman. Nais kong makatulong subalit paano? Sa mga evacuation center ay wala nang social distancing. Nangabaha ang mga kagamitan at lumubog ang mga kabahayan. Kahindik-hindik na karanasan bihirang dumating sa buhay ng tao, ang lumubog ang buo mong nayon sa baha. 

Kailangan ng mga nasalanta ang mga pagkaing luto na, dahil hindi sila makakapagluto at nalubog sa tubig kahit ang kanilang kalan. Kailangan din nila ng malinis na inuming tubig, idagdag pa ang gamot sakaling may magkasakit. Mga pampalit na damit, at huwag na nating iambag ang ating mga pinaglumaang damit na para lang sa mga pulubi, sira-sira, butas-butas. Maayos na damit sana.

Nais ding tumulong ng pamunuan ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML) sa mga nasalanta, lalo na yaong mga nawalan ng tahanan, dahil ang karapatan sa paninirahan ang kanilang mandato. Subalit bagyo at hindi demolisyon ang dahilan ng pagkawala ng tahanan ng mga ito. Anuman ang maliit na makakayanan, ay gawin natin ang makakaya, ayon kay Ka Kokoy Gan, ang pambansang pangulo ng KPML. Tayo’y magtulungan sa panahong ito ng pandemya’t kalamidad.

* Unang nalathala sa Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang organisasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Nobyembre 16-30, 2020, pahina 7-8.

Ang mga bagyong Rolly at Ulysses

Ang mga bagyong Rolly at Ulysses

Saliksik at sanaysay ni Greg Bituin Jr.

Dalawang matitinding bagyo ang sumalanta sa bansa nito lamang unang dalawang linggo ng Nobyembre 2020. Ang bagyong Rolly ay tinatawag na super Typhoon Goni sa ibang bansa, at ang Ulysses naman ay Typhoon Vamco. Dumating ang bagyong Rolly, na ayon sa mga ulat ay kinatakutan dahil sa Category 5 na super-bagyo, na tinawag na "pinakamatinding tropical cyclone sa buong mundo noong 2020." Napakalakas nga nito ayon sa prediksyon. Mabilis itong humina, ngunit matapos manalasa ay nag-iwan ito ng pinsalang nakaapekto sa daan-daang libong katao, at puminsala sa libu-libong bahay.

Nakakabigla rin ang pagdating ng bagyong Ulysses, na ayon sa ulat ay bagyong nasa Kategorya 2, subalit ang pinsalang iniwan nito'y mas laganap, at nagdulot ng pinsala sa agrikultura at imprastraktura, nag-iwan ng 67 na patay, at higit sa 25,000 walang tirahan.

Sadyang maiiyak ka kung ikaw ang tinamaan ng alinman sa dalawang bagyong ito. Sa Ulysses ay naulit ang bangungot ng Ondoy. Ako nga'y muntik nang hindi makasama sa isang lakad sa Thailand kung nalunod sa tubig ang aking pasaporte. Kakukuha ko lang ng pasaporte ko noong Setyembre 25, 2009, naganap ang Ondoy ng Setyembre 26, 2009, at nakalipad ako puntang Thailand kasama ng iba pa noong Setyembre 28, 2009. Ang pinuntahan ko'y isang kumperensya hinggil sa nagbabagong klima o climate change, at isa ang Ondoy sa aming napag-usapan doon.

Ayon sa mga ulat, ang Bagyong Rolly ang pinakamalakas na bagyong naitala sa buong mundo ngayong 2020. Una itong bumagsak sa Pilipinas noong Nobyembre 2, na tumama sa Bato, Catanduanes; Tiwi, Albay; San Narciso, Quezon; at Lobo, Batangas. Bago nito, inilikas ng pamahalaan ang halos 1 milyong residente sa Bicol, ngunit malubhang napinsala ni Rolly ang higit sa 10,000 mga bahay sa Catanduanes lamang. Ang malakas na hangin at malakas na pag-ulan ang sanhi ng pagbaha, pagdaloy sa mga kabukiran ng lahar mula sa bulkang Mayon, mga pagguho ng lupa, at paghalimbukay ng unos (storm surge) sa rehiyon. Nagdala rin ito ng malawak na pagkawala ng kuryente at nasira ang linya ng komunikasyon.

Noong Nobyembre 11 2020 naman, sinalanta ng Bagyong Ulysses ang pangunahing isla ng Luzon na rumagasa ang mapanirang hangin at matitinding pagbagsak ng ulan na nagdulot ng matitinding mga pagbaha sa maraming lugar kabilang na ang Cagayan Valley (Rehiyon 2) na isa sa mga pinakamatinding naapektuhan. Halos 40,000 na mga tahanan ang ganap o bahagyang nalubog sa Lungsod ng Marikina, ayon naman kay Mayor Marcelino Teodoro ng Marikina. At naulit muli sa Marikina ang naranasang bagyong Ondoy noong Setyembre 26, 2009.

Sa pagitan ng Rolly at Ulysses ay dumaan din sina Siony at Tonio. Mabuti't mahina lamang sila. Subalit sa nangyaring bagyong Rolly at Ulysses, napakaraming istoryang kalunos-lunos ang ipinakita sa telebisyon at narinig sa radyo. Nariyan ang naglalakad na mga tao sa baha pasan ang kanilang mga gamit, aso, o kaya'y anak. Nariyan ang mga tao sa bubungan ng kanilang bahay na naghihintay masagip dahil nalubog na ang kanilang bahay sa baha. Nariyang hindi na mauwian ang tahanan dahil nawasak na.

Sa taon-taong bagyong nararanasan ng bansa, masasabing beterano na ba tayo sa baha? Maling sabihin dahil nakakaawa ang sinasapit ng ating mga kababayan. Dapat na seryosong makipagtulungan ang pamahalaan sa taumbayan kasama na ang mga nasa lugar na madaling bahain. Dapat magkaroon ng sistema, mekanismo, istraktura, at mabisang hakbang upang maghanda, at mabisang tugunan at mapamahalaan ang mga natural na kalamidad tulad ng mga nangyaring bagyo. Dapat kasangkot ang mamamayan sa pagtugon, maging responsable, at sundin ang mga protokol. Dapat handa na tayo sa ganitong mga sitwasyon, lalo na’t pabagu-bago ang klima at patuloy pa ring gumagamit ang bansa ng coal-fired power plants na itinuturing na isa sa dahilan ng matitinding bagyo.

Mga pinaghalawan:

https://reliefweb.int/report/philippines/wfp-philippines-typhoon-rolly-situation-report-1-6-november-2020

https://newsinfo.inquirer.net/1359823/typhoon-ulysses-triggers-worst-floods-in-metro-manila-in-years

https://opinion.inquirer.net/135319/five-lessons-from-typhoon-ulysses

* Ang artikulong ito'y unang nalathala sa Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang organisasyong Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Nobyembre 1-15, 2020, pahina 10-11.

Sibaka't TaKam sa agahan

SiBaKa - sibuyas, bawang, kamatis ang agahan

kasabay ng TaKam o talbos ng kamote naman

pawang pampatibay pa ng resistenya't katawan

aba'y nakabubusog din lalo't iyong matikman

itong SiBaKa'y ginayat ko't hilaw na kinain

habang TaKam naman ay isinapaw ko sa kanin

sinasanay ko ang katawan sa mga gulayin

mura lang at maaari mo pa itong itanim

bawasan na ang karne, ito ang aking prinsipyo

maging vegetarian ka rin minsan man sa buhay mo

maging budgetarian din, badyetin mo ang kain mo

magtipid man tayo, sa kalusugan ay seryoso

SiBaKa't TaKam sa agahan, magandang ideya

mga lunas pa ito sa sakit na nadarama

tara, simulan nating magTaKam at magSiBaKa

upang lumakas at tumindi rin ang resistensya

- gregoriovbituinjr.

Dinig ko rin ang pagbuhos ng malakas na ulan

dinig ko rin ang pagbuhos ng malakas na ulan

at sa radyo'y awit ng ASIN ang pumailanlang

ang pinamagatang "Masdan Mo Ang Kapaligiran"

ayon sa umawit, pag namatay "sana'y tag-ulan"

anya'y "upang sa ulap na lang tayo magkantahan"

nakipagsabayan ang patak ng ulan sa himig

ng awiting ang umawit ay kaylamyos ng tinig

habang nagsasalin ng akda, dama'y halumigmig

habang ninanamnam bawat salitang pumipintig

habang kunwa'y tumatagay ng lambanog at tubig

at pinagmasdan ko ang ulap sa labas, kay-itim

di pa naman gabi ngunit animo'y takipsilim

paano makakasilong sa punong walang lilim

kung puno'y pinagkakitaan na ng mga sakim

awit ay inunawa, kaybabaw, ngunit kaylalim

makabagbag-damdamin, mapagmulat, inspirasyon

upang kapaligiran ay pagmasdan natin ngayon

sangkaterbang plastik ang sa dagat na'y lumalamon

upos ng yosi'y nagkalat, kaytindi ng polusyon

sa nangyaring ito, bansa pa ba'y makakaahon?

- gregoriovbituinjr.

Gaano nga ba kahalaga ang puno?

Gaano nga ba kahalaga ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa akin ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa iyo ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa atin ang puno?

gaano nga ba kahalaga sa mundo ang puno?

ang mga puno'y nagbibigay ng lilim sa labas

ang mga puno'y tahanan ng hayop na ilahas

ang mga puno'y maraming binibigay na prutas

tulad ng bayabas, kalumpit, duhat, sinigwelas

ang mga puno'y nagbibigay ng kahoy sa madla

ang mga puno'y pananggalang sa mga pagbaha

ang mga puno'y tagapagligtas mula sa sigwa

tulad ng punong dita nang si Ondoy ay nagwala

ganyan kahalaga ang mga puno sa daigdig

kaya mga daing nila'y ating bang naririnig?

pag nawala ang puno'y walang huni ng kuliglig

halina't puno'y alagaang nagkakapitbisig

- gregoriovbituinjr.

Ang nag-iisang mais sa gilid ng kalsada

namunga na rin ang mais sa gilid ng kalsada

nag-iisa ang mais na iyon, walang kasama

nabuhay ng ilang buwan sa kanyang pag-iisa

sa kabila ng kalagayan,  nakapamunga pa

tulad din ng makatang kumakatha sa kawalan

may nakakatha sa umaga man o sa kadimlan

may katha sa sinag ng araw o patak ng ulan

lagaslas man ng tubig o kalagayan ng bayan

ang introvert nga akala mo'y may sariling mundo

tulad ko'y kayrami rin palang inaasikaso

laging may ginagawa, masaya mang nagsosolo

siyang may buti ring ambag sa mundo't kapwa tao

O, mais, mag-isa ka mang tumubo sa lansangan

subalit namunga ka pa't nagbigay-kasiyahan

ako'y nagpupugay sa iyong angking katatagan

tanging alaala'y larawan mong aking kinunan

- gregoriovbituinjr.

Ang mga bakod na ekobrik

nasulyapan ko lang ang mga bakod na ekobrik

habang naglalakad sa isang makipot na liblib

di papansinin kung di mo ito tinatangkilik

na kolektibong ginawa ng may pag-asang tigib

sinong nag-isip ng ganitong kapakinabangan

kundi yaong gustong malinis ang kapaligiran

kundi yaong ayaw na mga isda'y mabulunan

ng sangkaterbang plastik sa laot ng karagatan

mapapalad ang nakatira sa liblib na iyon

na sa tagalungsod na tulad ko'y malaking hamon

tambak-tambak ang plastik na sa lungsod tinatapon

anong gagawin ng kasalukuyang henerasyon

halina't pageekobrik ay ating itaguyod

sa mga libreng oras ay dito magpakapagod

kay Inang Kalikasan nga'y tulong na nating lugod

tayo nang magekobrik kaysa laging nakatanghod

- gregoriovbituinjr.

Sa pagwawalis ng kalat

Sa pagwawalis ng kalat

marapat talagang walisan ang ating paligid

upang mawala na ang mga layak at ligalig

itapon yaong wala nang pakinabang at yagit

pati kalat sa ating loob na dapat malupig

oo, dapat ding luminis ang isip sa nagkalat

na mga katiwaliang sa bansa'y nagwawarat

ungkatin pati basura nilang di madalumat 

upang mandarambong ay di lang basta makasibat

ibukod mo ang nabubulok sa di nabubulok

tiyaking maitapon din ang namumunong bugok

magwalis, huwag magsunog, ng nakasusulasok

bakasakaling mapalis pati sistemang bulok

walis tinting o tambo man ang gamitin mong sukat

halina't magwalis ng basurang pakalat-kalat

at baka may mapulot na dapat maisiwalat

mausig ng bayan ang katiwaliang naungkat

- gregoriovbituinjr.

Ang mga cactus na parang terra cotta warriors

nilagay sa sanga ng dragonprut ang mga cactus

nahahilera silang animo'y kawal na lubos

animo'y terra cotta warriors ang pagkakaayos

na kung may labanan ay di mo basta mauubos

O, kaygandang pagmasdan ng mga cactus na iyon

sa pabula nga'y mapagsasalita sila roon

na pawang mga mandirigmang naligaw lang doon

di upang lumaban kundi magpahinga't limayon

napakaayos ng kanilang pagkakahilera

bagamat mga cactus ay di naman namumunga

mahal man pag binili'y maganda naman sa mata

animo sa iyong bahay ay may mga bantay ka

mga mandirigmang cactus, huwag munang sumugod

alamin muna anong isyung itinataguyod

karapatan ba ng kapwa'y sasagasaang lugod

kung walang katuturan ay huwag magpakapagod

- gregoriovbituinjr.

* kuha ang mga litrato sa Living Gifts Nursery na hardin ng samutsaring cactus sa Barangay Alno, La Trinidad, Benguet, 10.10.2020

Basurahan para sa plastik na ieekobrik

may mga basurahan nang para sa nabubulok

panis na pagkain, pinagbalatan ipapasok

basang papel, dahong winalis, huwag magpausok

magsunog ng basura'y mali, dapat mong matarok

may para rin sa di nabubulok na basurahan

styrofoam at gawa sa gomang pinaggamitan

boteng babasagin, sa pagkain pinagbalutan

ibat't ibang uri ng plastik ay ilagay diyan

ngunit may basurang mabebenta't magagamit pa

boteng di pa basag, tuyong karton at papel, lata

aluminum, bakal, at anupang baka mabenta

iyan ang tinatawag na "may pera sa basura"

dapat may basurahang pinagbukod ang plastik

mayroong basurahang para sa single use plastic

ang mungkahi ko namang sa utak ko'y natititik

may basurahan para sa mga ieekobrik

tuyong plastik at boteng plastik ang lalamnin niyon

sa mga eskwelahan ay may karatula doon

tuyong plastik at boteng plastik lang doon itapon

sa mungkahing ito sana'y maraming sumang-ayon

- gregoriovbituinjr.

Kung ako'y isang halaman

ani misis, mahilig siya sa mga halaman

kaya samutsari ang tanim sa kapaligiran

napag-usapan matapos manggaling sa cactusan

samutsari nga ang cactus sa aming napuntahan

kung ako'y isang halaman, na halimbawa'y cactus

na bihira mang makita'y di nagpapabusabos

nabubuhay sa malayong liblib, kahit hikahos

nasa ilang man, matinik akong dapat matalos

kung ako'y isang halamang kapara'y gumamela

mga nektar ng bulaklak ko'y ibibigay ko na

sa paruparo't bubuyog ng libre't anong saya

na kahit munti'y may naitulong din sa kanila

baka mabuting itulad sa talbos ng kamote

na madali lamang patubuin sa tabi-tabi

na lunas sa gutom kung sa kagipitan sakbibi

at maaari pang isahog sa ibang putahe

kung ako'y isang halamang pipitasin ni misis

ang iwing buhay ko'y iaalay nang walang amis

halimbawa ako'y ang kamatis na walang hapis

anong ligayang ang naranasan ko'y anong tamis

- gregoriovbituinjr.

* kuha ang mga litrato sa Living Gifts Nursery na hardin ng samutsaring cactus sa Barangay Alno, La Trinidad, Benguet, 10.10.2020

Dalawang nais kong disenyo sa tshirt

dalawang klaseng disenyong nais kong ipagawa

tatak sa tshirt na itinataguyod kong kusa

na sumasalamin sa pagkatao, puso't diwa

baka pag nabasa ng iba'y humanga sa likha

sa tshirt ay nakatatak ang tinahak kong daan

ang isa'y pagiging vegetarian at budgetarian

habang ang isa'y prinsipyong niyakap kong lubusan

na unang taludtod ng Kartilya ng Katipunan

una, "Ang buhay na hindi ginugol sa malaki

at banal na dahilan ay kahoy na walang lilim

kundi man damong makamandag", sa ikalwa'y sabi

ako'y isang vegetarian at budgetarian na rin

dalawang diwa, dalawang tatak ng pagkatao

na kaakibat ng yakap kong adhika't prinsipyo

kung ikaw naman, ipalalagay mo kaya'y ano

sa tshirt na sumasalamin sa personahe mo

- gregoriovbituinjr.

Iekobrik din ang mga cotton bud na plastik

anong gagawin sa mga cotton bud na plastik

ang tumangan sa bulak, ito ba'y ieekobrik

oo naman, bakit hindi, huwag patumpik-tumpik

di ba't sa laot, cotton bud din ay namumutiktik

dapat lang may disiplina kung popokus din dito

baka mandiri sa cotton bud na mapupulot mo

kailangan ng partisipasyon ng mga tao

upang sila na ang magekobrik ng mga ito

tipunin muna ang cotton bud nilang nagamit

at isiksik nila ito sa isang boteng plastik

sa kalaunan, ito'y mapupuno't masisiksik

mabuti na ito kaysa basurahan tumirik

simpleng pakiusap, iekobrik mo ang cotton bud

lalo't plastik ito't lulutang-lutang pa sa dagat

baka kaining isda'y may plastik na nakatambad

iyon pala'y cotton bud mong binalikan kang sukat

- gregoriovbituinjr.

* unang nakita ang litrato ng sea horse mula sa isang seminar na dinaluhan ko noon, at hinanap muli sa internet

Huwag manigarilyo sa C.R.

huwag ka raw manigarilyo doon sa kubeta

at baka may nagbabawas doong may asma pala

maliwanag iyang mababasa sa karatula

kaya igalang ang karapatan sinuman sila

naisip ko lang naman, di ba't ang kubeta'y kulob

walang hangin, pag hinika ka'y baka masubasob

kaya pag-iingat sa kapwa'y gawing kusang loob

marahil gawin natin itong may pagkamarubdob

bakit sa kubeta pa? wala bang ismoking erya?

o baka mas maganda'y huwag manigarilyo pa

upang kapwa'y di na mausukan ng sunog-baga

maliban kung di magyosi'y kapusin ng hininga

bawat isa'y karapatan ang malinis na hangin

ayos lang kahit umutot ngayong may COVID-19

sakaling mapayosi ka'y huwag ka lang babahing

at baka magalit kahit dalagang anong lambing

- gregoriovbituinjr.

Sampares na gwantes

sampares na gwantes, binili kong bente pesos lang
sa sarili'y tanging regalo noong kaarawan
biro nga, kaybabaw daw ng aking kaligayahan
sa mumurahing regalo'y agad nang nasiyahan

bakit, ano ba ang malalim na kaligayahan?
ito lang ang naitugon kong dapat pagnilayan
malaking tulong sa ekobrik ang gwantes na iyan
lalo't ako'y namumulot ng plastik kahit saan

isip ko lagi'y maitutulong sa kalikasan
pagkat basura'y naglipana sa kapaligiran
nasa diwa'y paano tutulong ang mamamayan
kundi ako'y maging halimbawa sa misyong iyan

sa pageekobrik ang gwantes ay dagdag ko naman
pagkat proteksyon sa sarili munting regalo man
lalo sa sakit na makukuha sa basurahan
di ba't mabuting may gwantes kaysa kamayin ko lang?

- gregoriovbituinjr.

Labingpitong ekobrik sa mahigit isang buwan

labingpitong ekobrik sa mahigit isang buwan

boteng plastik ng Cobra energy drink ang nilagyan

upang pantay-pantay kung gagawin nating upuan

mga ito'y pagdidikitin ng silicon sealant

dapat patigasing parang brick upang di magiba

at magkaroon ng silbi ang iyong mga likha

sinisingit man ito sa iba pang ginagawa

halimbawa'y pagsasalin ko't pagkatha ng tula

bigat nito'y sangkatlo ng orihinal na timbang

pag pinisil, matigas, purong plastik man ang laman

upang pag ginawa mo itong mesa o upuan

ay di ito agad tutumba, di ka masasaktan

tambak-tambak ang plastik, problema ito ng mundo

pag namingwit nga, mayorya'y plastik ang nabingwit mo

lalo ngayong may COVID-19, plastik na'y nauso

munting tulong lamang ang pageekobrik na ito

- gregoriovbituinjr.

Malilikhang ekobrik ay gagawing istruktura

malilikhang ekobrik ay gagawing istruktura

maaari kang gumawa ng ekobrik na silya

na magagamit mo halimbawa sa paglalaba

o kaya'y sa pagsusulat, ekobrik na lamesa

kailangan lang, laging malinis ang mga plastik

minsan, nilalabhan ko pa ang napulot kong plastik

banlawan, patuyuin bago gupitin, isiksik

sa boteng plastik din at patitigasing parang brick

dapat malinis ang plastik upang walang bakterya

sa loob, pagkat kung meron, baka makadisgrasya

sisirain lang nito ang nagawang istruktura

ngunit kung sadyang marumi, gamitin na sa iba

kung marumi ang plastik, ibang istruktura'y gawin

ekobrik na di pangmesa't silya kundi panghardin

masira man ng bakterya, mapapalitan mo rin

isang paalala sa maganda nating layunin

malinis na plastik upang bakterya'y di tumubo

habang nawiwiling mageobrik nang may pagsuyo

hangga't maraming plastik, misyon ay di maglalaho

gagawin hanggang may ibang solusyong makatagpo

- gregoriovbituinjr.

Mag-iikot at mamumulot muli ng basura

mag-iikot at mamumulot muli ng basura

upang gawing ekobrik yaong plastik na makuha

ito ang ginagawa habang trabaho'y wala pa

di pa makaluwas para sa trabahong nakita

hangga't naririto pa sa sementeryong tahimik

mageekobrik muna't pupulot ng mga plastik

tulong na rin sa kalikasang panay ang paghibik

at mageekobrik akong walang patumpik-tumpik

kahit sa madaling araw, ako'y gupit ng gupit

gawa sa nalalabi kong buhay paulit-ulit

sayang man ang buhay sa sementeryong anong lupit

kampanya laban sa plastik ay di ipagkakait

kahit sa ekobrik, nais kong maging produktibo

gawa ng gawa, wala naman akong naperwisyo

mangangalkal muli ng basura doon at dito

ganito na ba ang buhay na kinakaharap ko

ito na ba ang repleksyon ng pagsisilbi sa bayan

magekobrik hangga't nasa malayong lalawigan

kwarantina'y talagang perwisyo sa kalusugan

na malaki ang epekto sa puso, diwa't tiyan

- gregoriovbituinjr.

mga plastik na naipon at ginupit ko, nakalatag muna habang pinatutuyo

mga ekobrik na nagawa, sa isang organisasyong napuntahan ko

kampanya laban sa single-use plastic, kuha ang litrato mula sa google

Pampalakas din ang hilaw na bawang

dapat magpalakas, kumain ng butil ng bawang

sa gabi't araw, nguyain kahit isang butil lang

pampalakas ng resistensya't katawang tigang

baka panlaban din sa coronavirus na halang

sa mahabang lakaran, bawang itong nginangata

tumibay ang tuhod, sa lakaran nga'y pampasigla

sa panahong kwarantina, ang pasensya'y humaba

dahil pampalakas itong sa atin kumalinga

dalawang butil ng hilaw na bawang kada kain

sa agahan, tanghalian, hapunan ay nguyain

hilaw mong ngangatain o kaya'y isangag mo rin

pampasarap din ang bawang sa niluluto natin

halina't palakasin ang ating pangangatawan

pampatibay ng buto, lunas din sa karamdaman

gamot sa alta presyon, maganda sa kalusugan

sa sakit ng ngipin nga'y mabisang gamot din naman

O, bawang, ikaw ay kasama na ng tao noon

narito ka na sa mundo sa ilang libong taon

inalagaan mo ang bayan noon hanggang ngayon

kaya alagaan ka rin ay isa naming misyon

- gregoriovbituinjr.

Ang punong anilaw

isang lugar sa Mabini, Batangas ang Anilao

na marahil ipinangalan sa punong anilaw

iniisip ko ngang makita rin ito't madalaw

di lang ang lugar kundi ang punong ito'y matanaw

ang anilaw ay kabilang sa katutubong puno

na marahil nanganganib na rin itong maglaho

sana'y muling magtanim nito ng buong pagsuyo

alagaang mabuti hanggang tuluyang lumago

punong ito'y tumataas ng dalawampung metro

diyametro nito'y nasa tatlumpung sentimetro

magagamit sa konstruksyon ang mga kahoy nito

mapagkukunan ng pulang tina ang balat nito

bulaklak ay manilaw-nilaw o mamula-mula

isang sentrimetro yaong haba ng tuyong bunga

mabilis tumubo sa mapagpalang magsasaka

mamadling at mamaued ang ibang katawagan pa

magtipon tayo ng binhi nito't ating itanim

magbunga't magamit ang kahoy na nagbigay-lilim

sa ating bukangliwayway bulaklay pa'y masimsim

mapalago umabot man tayo sa takipsilim

- gregoriovbituinjr.

* bahagi ng planong koleksyon ng tula ng ABC of Philippine Native Trees

* ang larawan ay mula sa aklat na Philippine Native Trees 202, pahina 17

Proyektong patula ng ABC of Philippine Native Trees

PROYEKTONG PATULA NG ABC OF PHILIPPINE NATIVE TREES

Munting sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Malaking karangalan sa akin na magawan ng proyekto dahil sa kaalaman ko sa pagtula. Ayon kay misis, nais ni Mam Ime sarmiento, na siyang nagproyekto ng tatlong serye ng aklat na Philippine Native Trees (PNT), na magkaroon ng ABC of Philippine Native Trees na kanilang isasaaklat. 

Nauna kong proyekto sa kanila'y pagsasalin sa wikang Filipino ng mga maiikling kwento hinggil sa mga puno, na sinulat sa Ingles ng ilang manunulat. Tatlong maikling kwento ang aking naisalin. 

Nang hinanap muli ako kay misis para sa proyektong ABC of Philippine Native Trees, aba'y nais ko agad itong simulan. Ang proyektong ito'y patula, kaya dapat kong basahin at aralin ang mga punong ito upang mas mabigyan ko ng buhay ang paglalarawan nito sa anyong patula. Ako na muna ang pipili ng mga puno. Sa ngayon, may kopya kami sa bahay ng dalawang aklat - ang Philippine Native Trees 101 at 202.

Ang PNT 101 ay nalathala noong 2012. Nagkaroon ako ng PNT 101 nang bigyan ako nito nang ako'y magsalita sa Green SONA (State of Nature Assessment) ng Green Convergence sa Miriam College noong 2012. Lumabas naman ang PNT 202 noong 2015, at ang PNT 203 noong 2018. Tinatapos pa sa kasalukuyan ang pagsasaaklat ng Philippine Native Trees 404.

Sa aklat na iyon, kapansin-pansing may dedikasyon sila para kay Leonard L. Co. Sa PNT 202 ay may apat na artikulong sinulat para sa kanya. Apat na awtor ng sanaysay sa siyam na pahina. Si Leonard L. Co ay napagkamalang rebelde ng mga militar at mag-isa lang siya nang siya'y pinaslang sa kagubatan ng Kananga, Leyte noong Nobyembre 15, 2010. Sa PNT 101 ay nakasulat, "the great Leonard Co, the country's foremost botanist ang taxonomist." Sa Wikipedia naman, si Co ang "foremost authority in ethnobotany in the Philippines." Kaya sa pagbabasa ko ng aklat na Philippine Native Trees ay makikita ko ang kanyang anino sa ilan sa mga punong ito.

Narito ang talaan ng mga napili kong punong gagawan ko ng tula, na karamihan ay mula sa aklat na Philippine Native Trees 202. Karamihan pala ng lugar sa Pilipinas ay mula sa pangalan ng puno, tulad ng Anilao sa Mabini, Batangas, ang Antipolo sa lalawigan ng Rizal, ang Betis sa Pampanga, na maraming kamag-anak na apelyidong Bituin din, ang Calumpit sa Bulacan, ang lalawigan ng Iloilo na katabi ng Antique na sinilangan ng aking ina, ang Pandakaki sa Pampanga na relokasyon ngayon ng mga tinulungan naming maralita sa grupo kong KPML, ang Tiaong sa Quezon, ang Talisay sa Batangas at Cebu.

Anilaw

Betis

Calumpit

Dita

E

F

Gatasan

Hagakhak

Iloilo

J

Kahoy Dalaga

Lamog

Marang

Nara

Otog-Otog

Pandakaki

Q

Rarang

Subiang

Tiaong

Upas

V

White Lauan

X

Yellow Lanutan

Zambales pitogo

Maaaring mabago ang talaan ng mga puno habang nagtatagal. Baka kasi mas may kilalang puno na dapat ko munang itula. Halimbawa, imbes na Anilaw ay Atis, imbes na Betis ay Bayabas, imbes na Subiang ay Santol o Sinigwelas. Di naman maaaring ang Upas ay palitan ko ng Ubas dahil hindi naman Philippine Native Tree ang Ubas. Subalit sa ngayon, naisip kong imbes na Duhat ay ang punong Dita muna dahil nagligtas ng maraming buhay ang punong Dita nang rumagasa ang bagyong Ondoy noong 2009 sa Barangay Bagong Silangan sa Lungsod Quezon. Dito nakatira ang isang kasama ko sa grupong Sanlakas, at sa unang anibersaryo ng Ondoy ay nag-alay kami ng kandila para sa mga nasawi sa Ondoy. 

Kung papansinin ang talaan sa aklat, walang nakatalang punong nagsisimula sa E, F, J, Q, V, at X. Kaya ang ABC ay baka maging Abakada ng mga Katutubong Puno sa Pilipinas. Tingnan na lang natin sa kalaunan. Ang Calumpit nga ay Kalumpit sa PNT 101. Puno rin pala ang Antipolo na nasa PNT 101. O baka mas maganda kong gawin, gawan ko pareho ng tula bawat titik. Halimbawa, sa titik A, may tula para sa Atis at sa punong Anilaw. Sa titik B ay Bayabas at Betis. Para may pambata (young) at may pangtigulang (adult) at pangmatanda (oldies). Para masaya, di ba?

Gayunman, yaon lang nakatala muna sa mga aklat na Philippine Native Trees ang aking gagawan ng tula. Kung wala sa talaan nito ay hindi ko gagawan ng tula. Kung magawan ko man ng tula ang wala sa aklat ay hindi ko isasama sa proyektong ito, kundi dagdag-koleksyon sa iba pang tula.

Sa ngayon, sisimulan ko na munang basahin ang PNT 202. Maraming salamat sa pagtitiwala na napunta sa akin ang ganitong mahalagang proyekto.

Nageekobrik pa rin sa kaarawan

kahit man nasa pagdiriwang nitong kaarawan

patuloy pa ring nageekobrik, di mapigilan

pagkat iyon na ang adbokasyang naging libangan

nageekobrik sa gitna ng tagay at pulutan

pagpatak ng alas-dose'y matiyagang hinintay

upang simulan ang pageekobrik at pagtagay

kaarawan ni Gandhi't Benjie Paras ang kasabay

kay Marcel Duchamp na pintor ay araw ng mamatay

magandang pambungad ng araw ang pageekobrik

madaling araw man ay patuloy na nagsisiksik

ng ginupit na plastik sa tinipong boteng plastik

sige sa pageekobrik, walang patumpik-tumpik

bagamat plastik ay dumagsa ngayong may pandemya

upang di magkahawaan, lutasin ang problema

pagkat lupa't dagat sa plastik ay nabulunan na

kaarawan man, nasa isip pa rin ang hustisya

di sapat na sabihin mo lang, "Ayoko sa plastik!"

habang wala kang ginawa sa naglipanang plastik

tititigan mo lang ba dahil ayaw mo sa plastik?

o gagawa ka ng paraan tulad ng ekobrik?

hustisyang pangkalikasan ang aking panawagan

di lang pulos inom at magsaya sa kaarawan

isipin pa rin ang pagtaguyod ng kalikasan,

ng kagalingan ng daigdig, kapwa, sambayanan

- gregoriovbituinjr.

10.02.2020

Imbudo para sa pageekobrik

mas madali nang magpasok ng ginupit na plastik

sa maliliit na bunganga nitong boteng plastik

gamit ang imbudo upang plastik ay maisiksik

upang bumilis ang trabaho sa pageekobrik

kaya nang makita ko ang imbudo sa groseri

kasama ko si misis, ito'y amin nang binili

at dahil na rin sa imbudo, mas nakawiwili

ang gawaing pag-eekobrik, ako mismo'y saksi

noon, natatapon sa sahig ang mga ginupit

na plastik, ngayong may imbudo, kaydaling isingit

walang nahuhulog na plastik lalo't maliliit

tila mas may inspirasyon sa panahong malupit

panahong kaylupit dahil sa kwarantina't COVID

kaya sa pageekobrik ang buhay nabubulid

subalit ayos lang habang may trabaho pang lingid

hintay pa ang patawag, magsimula pag nabatid

- gregoriovbituinjr.

Huwag magtapon ng basura sa karagatan

kayganda ng payo sa kwadernong aking nabili

kwadernong dapat gamitin ng mga estudyante

madaling maunawaan, sadyang napakasimple

halina't basahin: "Do not throw garbage into the sea."

pakatitigan mo pa ang mga dibuho roon

isdang may plastik sa tiyan pagkat kumain niyon

kahihinatnan ng tao pag nangyari'y ganoon

kakainin natin ang isdang plastik ang nilamon

nabubulunan na nga ang karagatan sa plastik

kagagawan iyon ng tao, dagat na'y humibik

paano malulutas ang basurang inihasik

ng tao sa dagat, kilos, huwag patumpik-tumpik

ngunit ngayong nananalasa ang coronavirus

lumaganap muli ang plastik, di na mabatikos

ngunit sino bang lulutas sa problema'y aayos

sa daigdig na sa plastik nalulunod nang lubos

hangga't di pa huli ang lahat, tayo'y magsigalaw

bago pa tayo balingan ng plastik na halimaw

plastik ay di nabubulok, tila ito balaraw

sa ating likod, kumilos na tayo, ako, ikaw

- gregoriovbituinjr.

Pageekobrik muli

isang linggo rin akong tumigil na mag-ekobrik

di dahil walang plastik kundi dama'y tumitirik

pulos iyon na lang, araw-gabi nang nagsisiksik

kahungkagan ng buhay-kwarantina'y dumidikdik

tila ba pageekobrik ko'y isang pagmumukmok

damang kahungkagan sa akin nakapagpalugmok

ang kahungkagang ito'y nakasisira ng tuktok

bagamat di ko masabing sa puso'y umuuk-ok

pageekobrik na ito'y magandang adhikain

nabubulunan sa plastik ang ilog, dagat natin

dahil nga sa coronavirus, balik-plastik pa rin

kampanyang anti-plastik ay tila ba natigil din

subalit ngayon, sinimulan ko muling maggupit

ng maraming plastik na naiipon kong malimit

hungkag man ang dama'y mageekobrik pa ring pilit

magekobrik hangga't sa kwarantina'y nakapiit

- gregoriovbituinjr.

Sa ika-25 anibersaryo ng Mining Act sa bansa

aba'y pangdalawampung anibersaryo na pala

nitong Mining Act sa bansa, ano bang nangyari na

batas na nagwasak sa paligid, buhay, kultura

wasak na bundok, lupang minina'y may lunas pa ba

di ba't ang ating kapaligiran ay napinsala

pati mapagkukunan ng tubig na'y nasisira

puno't pananim, katutubo'y apektadong lubha

nangyari sa Boac noon ay isang halimbawa

bakit tuwang-tuwa kayong minimina ang bundok

biktima rin ba kayo ng kapitalismong hayok

ilang kabundukan na ba ang kinalbo ang tutok

dahil sa mina, ilang buhay na ang nangalugmok

kayraming pinalayas sa lupa nilang sakahan

batbat ng karahasan sa mga lupang minahan

bansa'y pangalawa na sa kayraming pinapaslang

buhay ng environmental defenders nga'y inutang

noon, bakit pinayagang magmina ang dayuhan

ngayon, bakit payag na payag ang pamahalaan

madaling pasunurin ng negosyanteng gahaman

tila wala nang pakialam sa kapaligiran

di ba't mas mahalaga pa ang tao kaysa tubo

bakit sinisira ang lupain ng katutubo

bakit winawasak ang mga lupaing ninuno

bakit lupang minina'y hinuhugasan ng dugo

tama na, sobra na, ang Mining Act ay palitan na

ang panawagan namin ay panlipunang hustisya

tulad ng ginawa noon ni Secretary Gina

minahang sumira ng kalikasan ay isara

- gregoriovbituinjr.

* kinatha at inihanda ang tulang ito para sa pagkilos sa DENR ngayong araw, 09.28.2020

https://news.mongabay.com/2020/03/the-fight-goes-on-for-opponents-of-a-philippine-mine-given-a-new-lease-on-life/

https://news.abs-cbn.com/focus/07/05/16/beyond-responsible-mining-in-the-philippines

https://mb.com.ph/2020/08/03/denr-to-anti-mining-groups-dont-mix-up-issue-of-insurgency-and-environment/https://www.worldpoliticsreview.com/articles/26506/fleeing-violence-the-philippines-anti-mining-activists-are-trapped-in-a-waiting-game

https://www.alyansatigilmina.net/single-post/2020/09/25/Press-Statement-Pandemics-are-linked-to-mining-and-climate-change

Dalhin mo ang basura mo

"Bring your trash with you when you leave" ang nasa karatula

ang basura mo'y di itatapon, dadalhin mo na

kaya ba ng dibdib mo ang ganitong disiplina?

na basura mo'y basura mo, dapat mong ibulsa

"Return packaging materials to the store of purchase."

ang bilin ba nilang ito sa palagay mo'y labis?

pinuntahan mo'y "garbage-free zone", di ka ba nainis?

di ba't kaygandang sariling basura'y iniimis?

tama bang basura mo'y sa bulsa muna isuksok?

ganitong gawi ba'y masisikmura mong malunok?

ihiwalay ang nabubulok sa di nabubulok

magsunog ng basura'y bawal, nakasusulasok

"Kung di mo kayang maglinis, huwag ka nang magdumi."

ang biling ito sa bayan at sarili'y may silbi

di ba't ang malinis na lugar ay nakawiwili?

"Tapat ko, linis ko" ay islogang dulot ay buti

- gregoriovbituinjr.

Basura

Basura

masdan mo't kayrami pa ring nagtatapon sa kalye

wala bang naninita kaya sila'y nawiwili?

kung di mo kayang maglinis, huwag ka nang magdumi

di ba't ganitong panuntunan ay napakasimple?

itapon mo ang basura mo sa tamang tapunan

ibulsa muna kung walang makitang basurahan

di ba't ang mundo o bansang ito'y ating tahanan?

bakit mo naaatim na tahanan mo'y dumihan?

bakit simpleng disiplina'y di mo pa rin magawa

para kang dagang anong saya nang wala ang pusa

subukan mo kayang maging magandang halimbawa

na mga basura mo'y binubukod mo pang tama

ang nabubulok sa hindi'y iyong paghiwalayin

maeekobrik mo pa ang plastik na iipunin

ang papel ay maaaring ibenta't kikita rin

nabubulok ay ibaon sa lupa't pataba rin

iresiklo mo ang basurang kayang maresiklo

may karatula pa ngang "Basura mo, linisin mo!"

at mayroon ding paalalang "Tapat ko, linis ko!"

mga simpleng payo lamang ito't kayang kaya mo

- gregoriovbituinjr.

Bakit dapat malinis at tuyo ang ekobrik?

natirang sarsa sa balutang plastik ay kaytindi

kaya hugasan at tanggalin ang basurang kayrami

at patuyuin itong nalutan ng ispageti

upang iekobrik, ito ang aking sinasabi

imbes itapon sa basura'y gupit-gupitin

ang malinis at tuyong plastik nating sisiksikin

sa boteng plastik na dapat tuyo't malinis man din

bakit dapat tuyo't malinis? aking sasagutin

kung may tira-tirang kanin, latak, amag o sarsa

doon sa ekobrik, may mabubuhay na bakterya

paano kung ekobrik ay ginawang istraktura

tulad halimbawa'y plano nating silyang panlaba

ekobrik mo'y gawing brick na sadyang patitigasin

pulos plastik ang laman, walang bato o buhangin

upang maging silya, pitong ekobrik pagdikitin

ng silicon sealant na sa dugtungan, kaytibay din

kung may bakterya, silya mo'y madaling masisira

unti-unti nilang sisirain ang iyong gawa

baka sa paglalaba mo'y mabigatan, magiba

masasaktan ka o kaya'y pag naupo ang bata

kung di man silya o lamesa ang iyong gagawin

kundi ipandidispley mo lamang sa iyong hardin

basa't maruming plastik ay maieekobrik din

kaya depende sa plano saan mo gagamitin

- gregoriovbituinjr.